TRANSCRIPT INTERVIEW WITH SEN. IMEE R. MARCOS
On DZRH with Milky Rigonan

Milky: At least, unti-unti nang nagbubukas ang turismo sa Ilocos Norte dahil marami ang magagandang pasyalan dyan sa Ilocos, Senator Marcos?

SIRM: Yes, kung ano-ano lang ang naiisip namin para hindi mapinsala yung ating mga bisita. So, of course, istrikto lang sa testing. Higit sa lahat kung ano-ano talaga as in papasok ka sa jeep tapos hihinto. Yung ating mga tour buses ay ang lalayo. Pagkatapos talaga very, very careful tayo. At maraming outdoor activities ngayon, puro outdoor muna. Pati yung concert hyper local dadaanan mo. Tapos drive-in yung mga food fair. Yan ang mga naiisip namin para may gimmick kahit papaano.

MILKY: Sen. Imee, ang mga ganap sa Senado last week, isa ka sa mga nanawagan na Senador yung ayuda sa mga magsasaka hanggang ngayon under Bayanihan 2, hindi pa raw po nakararating sa kanila?

SIRM: Yes, that's right. Isa sa mga pinakamalaking bahagi ng Bayanihan 2 ay ang P24B na dapat e para sa ating mga magsasaka. Sa panahong ito, sana talagang irelease na nila dahil kailangang-kailangan ng ating mga magsasaka dito sa Ilocos. Lahat dumadaing sa presyo ng palay. Eto nga yung iba pang palay na hindi pa nami-mill, e nakakalat at nababasa. Kasi pati bodega kulang. Papaano putok na putok sa imported rice ang mga bodega. So, hirap na hirap yung ating mga farmer. Tinutulungan nga namin na kahit papaano, ma-dry, ma-mill. At higit sa lahat madala sa NFA. Makikipila para sa 19 pesos per kilo. Sila na lang ang bumibili ng 19 pesos per kilo. Ngunit sa kabila nito, nabalitaan natin dahil nga sa kakulangan ng ayuda. Marahil dahil na-delayed tayo, dahil wala namang humarap at nagbigay ng tulong. Talagang yung ibang farmers coop ginamit pa ng blacklisted traders na mag-import. Saan ka nakarinig hindi mabenta ang sariling bigas, mag-iimport sa labas. Kaya hindi kapani-paniwala itong mga traders, bigla na nagsulputan na coop at communal irrigator. Hindi naman nila kaya na milyun-milyong na pag-iimport sa dolyar.

MILKY: Senator Imee, sabi mo nga itong mga blacklisted na importers namamayagpag uli, meron ba tayong mga listahan na o ito ba'y naisumite na ng DA para maimbestigahan at dapat mapatawan ng kaso ang mga ito?

SIRM: Yes, ganun ang sinasabi namin. Pati ang Customs talagang ipinatawag ni Senator Villar at lahat nagagalit na, si Sen. Pangilinan. Papaano ka naman maniniwala, mismong mga farmers na hindi mabenta ang kanilang ani sila ang mag-iimport at wala namang kakayahan yan. Yung mga traders ang balita ko, originally may mga 43 na blacklisted noon under NFA, biglang 34 have come back. Ngayon lumalabas 64 pa. Naku po, talaga naman. Napakarami palang blacklisted na ito. Sila pa ang talagang nag-ooperate. Alam namin na sila kasi ang mga pangalan na nakikiusap sa mga coop, yun pa rin yung mga dating rice cartel. Yun pa rin yung nagharang at nag-import ng bawang. Sila pa rin yung garlic cartel, talagang may sindikato dito.

MILKY: Sa pagtaya po ninyo, umaabot sa 54 itong mga blacklisted na namamayagpag hanggang ngayon?

SIRM: 64 daw, sabi ng NFA. Yun daw ang nasa listahan nila. Biglang may bumabalik na 34. Kayat inaasahan ko na talagang mahuli na ang mga ito at mabuwag itong sindikato ng pag-iimport ng kung ano-ano. Kasi kilala ko yung pangalan ng iba doon sa garlic cartel. Ang masaklap nito pagka-nabulilyaso yung kanilang raket. Ang nangyayari syempre yung nakapirma yung mga coop. So yung mga farmers ang nadadampot. Ang ending ako pa ang magpipiyansa. Papaano naawa ako sa mga magsasaka. Babayaran mo ang pampiyansa para makalibre na lang sila. Pero yung mga trader disappear na.

MILKY: Marami dapat bantayan din sa DA, ang presyo lang ng bigas, ngayon naman karne ng baboy, at yung mga pang-noche buena (products) . . . ang panawagan sa DTI, wag lang dapat nagbabantay kundi dapat sampolan yung mga nagtataas ng presyo ng mga bilihin. Ang sabi mo nga, walang dahilan para magtaas ng presyo kasi yung ibang produkto mga produktong matagal nang nakaimbak as of June ng taong kasalukuyan?

SIRM: That's right, that's right! Hindi naman bagong importation yan. At lalo kung bagong importation, malakas ang piso ngayon. So, dapat marami silang nabibili sa importation. Nagtataka nga ako anong dahilan ng pagtataas ng presyo. Walang reason talaga. At ngayon nababalitaan na naman pati yung baboy ay talagang kartel. Wag namang "tuyo" ang Pasko ng Pilipino. Grabe naman ito. So, sabi ko nga wag naman. Tapos pinagbawalan pa ng party. Anong kasiyahan ng Pasko nito? May Pasko pa ba? Pambihira! So, yun nga. Kahit wala namang party, okay lang. Alam naman natin mga Pilipino, tayo pa, ang gagaling natin. Yung simbang gabi gawin na lang outdoor, bahala na. Yung ibang kalsada pwede namang sarhan para makapaglaro yung mga bata. At siguro, yun na rin ang utos ng Panginoon na wala nang bonggang-bonggang party. Wala nang pasiklaban na regaluhan, kundi i-share na lang natin. Kung meron tayong kaunti aba'y i-share na lang sa mga nangangailangan.

MILKY: Bilang chairman, Sen. Imee, ng Senate committee on electoral reforms, pinag-uusapan na din sa Senado ang paghahanda ng COMELEC ngayon pa lang para sa national and local election for 2022. Pero ang sabi ng COMELEC, napakaliit daw ng badyet nila, malaki ang nabawas, ano ba ang mga paghahanda na dapat gawin na ng COMELEC ngayon dahil may pandemic at the same time ang sabi mo nga isulong itong hybrid election pero mukhang malabo nang matuloy for 2022?

SIRM: Yes, actually hinahanap ko ang budget nila sa SK and barangay elections, sabi ko uy may savings kayo kasi hindi naman natuloy. Di ba, palibhasa hindi natuloy, may savings pa sila. Nagamit daw yung iba sa registration, kung ano-ano. Aba'y sabi ko, hanapin ninyo yan. Malaking gulo yan, savings yan. Naghahanap tayo ng pera ngayon. Pagkatapos yung OFW, andaming nagrereklamo sa OFW. Pagkahirap-hirap daw mag-rehistro. Tapos ang layo ng pupuntahan para bumoto. Sabi ko pwede bang online na lang ang registration man lang. Kasi hindi nila kaya, lalo na ang mga seaman natin. Naku, nagpalaot na yan, tapos babalik pa, pwede ba naman yun? So, I think it is very difficult for them sana we can simplify. Higit sa lahat itong hybrid dahil ang daming abala. Unang-una, sabi ko, sana palawakin natin yung early voting. Yung mga seniors para hindi na pumila, hindi na makipagsiksikan, PWD, yung mga magdu-duty na mga sundalo at mga pulis sa araw ng eleksyon. Sana lahat yun, early voting na lamang. And syempre, nagpapakitang gilas yung Philippine Post Office, kaya rin daw nila ng mail-in a la US. Aba'y tingnan natin, ang mahirap nito talagang mahigpit na ang mga deadline. Supposed to be magla-live re-enactment. Magda-dry run kami noong May 2020. Na-covid nga ang dry run. So, ngayon ang sinasabi ng COMELEC dapat nandyan na yung batas by January para patakbuhin na at magpraktis. Mukhang malabo nga ang January (2021). Kausapin ko nga si SP(Sotto) tingnan natin kung kayang habulin.

MILKY: So, ngayon hindi pa naman tuluyang isinasara yung posibilidad for a hybrid election?

SIRM: Hindi. Ako hindi sumusuko, ang gusto ko talagang magkaroon ng pagbabago ang ating halalan. Hindi lang dahil kay Bongbong ha. Kundi talagang malabo e. Ang Pilipino, gusto nating makita ang bilangan. Yung bilangan na tara-tara ng maestra sa presinto. Di ba nagpupuntahan tayo, panonoorin. Ngayon, parang sinusubo na lang sa machine ang balota. Di na natin alam yung pagbilang nun. Nagugulat na lang tayo ng resulta. Kaya, yun.

MILKY: Ang hybrid po ang isinusulong ni Senator Imee ay yung bilangan na mano-mano pero pagdating sa resulta at yung vote transmission gagamitin na yung vote-counting machines?

SIRM: That's right, that's right. Makikita nang mano-mano sa presinto para at least may pinanghahawakan na ebidensya. Pagkatapos may count din sa machine, ihahambing. Syempre, yung mano-mano ang prevailing. Tapos yun ang ita-transmit. Tapos wala na yung mga secret server. Wala na yung kung ano-anong transmission na magic-magic daw. Gagawin natin na may digital signature every step of the way. So, may security features na added naman pero hindi completely manual kasi matatagalan na naman tayo nyan.

MILKY: Pagdating naman dito sa kontrobersyal na pahayag ni Pope Fancis, ikaw marami kang kaibigan sa LGBT community. Ano ang take mo dito Sen. Imee? Ang sabi naman nya, payag sya sa same-sex union. Hindi naman sinasabing same-sex marriage. Mayroon kang bill na pending up to now sa Senate?

SIRM: That's right. Wala pang hearing, di ko nga malaman. Ang sinasabi ko very conservative. Wag nating ihambing yung same-sex union sa same-sex marriage. Kung tutuusin, yung mga batas sa paligid ng marriage ay tungkol sa anak, tungkol sa pamilya. Yun ang kahalagahan noon, so hindi naman sya pareho. Pero para sa akin, magumpisa tayo sa property relations. Kasi kelangan na meron ring karapatan at meron ding obligasyon ang mga partners sa same-sex marriage. At yun din ang sinasabi ni Santo Papa na may karapatan din daw na mahalin at magmahal ang mga same-sex at sila ay bahagi ng pamilya. Yun naman ang hindi natin maipagkakaila. So, Amen kay Sto. Papa, Amen talaga!. At sana marinig na ang aking bill sapagkat marami tayong LGBTQ na mga barkada at mga kaibigan. Tunay nga marami sa kanila ang may talino, ang sisipag, sumikap, kumita ng malaki. Aba'y pag panahon na nagkasakit o maililibing na, naku walang pambayad, hirap na hirap ang pamilya at napakalungkot ng mga kwento.

MILKY: At the same time, kung ano yung mga obligasyon nila, halimbawa yung pagdating sa naipundar nila. Kasi maraming LGBTQ ang nagsama ng maraming taon, ngayon pag namatay ang isa sa mga partner, hindi nakukuha nung partner yung naipundar sa kanilang pagsasama. Dito nakapaloob ang bill mo kasi ang pag-uusapan dito, wala na ang tungkol sa opinyon ng simbahan, hindi ba, kundi ang legal na karapatan ng mga nasa LGBTQ?

SIRM: That's right. Ang akin, yung legal na karapatan. Ang obligasyon ng isa't-isa. Kasi talagang hindi natin huhusgahan, ano. Ang sinasabi natin, kawawa naman yung isa. Halimbawa yung isa nagtatrabaho, yung kapartner naman nya, parang sya yung housewife. Aba'y hindi naaasikaso ang housewife pag namatay yung isa. Wala nang karapatan yung nagtiis ng ilang dekada. Hindi naman yata tama yun. Talagang dapat meron din syang makukuha kasi nagsakripisyo sya habang buhay yung partner nya. I think these things alam naman natin nangyayari sa isang marriage, ika nga. Yung common-law maski hindi kasal . . . may karapatan, bakit naman yung same-sex wala? Hindi naman yata tama.

MILKY: So, ito panahon na para tingnan ng Senate committee on women, children and family relations dahil napag-uusapan ngayon, maingay ang isyung ito, Sen. Imee, so may panahon pa ba ang Senado para talakayin itong panukalang batas mo?

SIRM: Oo naman, kasi kung tutuusin, talagang tapos na kami sa hearing ng budget na bloody. Susunod ngayon yung plenary, pagkatapos nun marami naman kaming time. So kayang habulin 'to. Wala na ngang recess, tuloy-tuloy na halos ang hearings. So, I'm sure kung mamarapatin ay mahahabol pa rin yan. So, I hope na sa wakas marinig. Nabigo kami sa SOGIE. Pero pipilitin natin yung anti-universal discrimination. Hindi lang yung SOGIE sa LGBTQ kundi yung against women, against older people, against IP, lahat yun para universal anti-discrimination.

MILKY: On that note, Sen. Imee baka, may mga gusto kang idagdag sa ating mga natalakay ngayon at mensahe rin sa ating mga kababayan na lalo ngayon nahaharap tayo sa panibagong bagyo ulit, hindi lamang ng pandemic kundi ng bagyong Quinta?

SIRM: Oo nga, ano ba ito? Talaga naman, patung-patong ang ating pandemya at bagyo. Pero sana ay talagang manatili tayong matatag at nagkakaisa. Maghanda ng konti sa bagyo. Kung minsan inaasa na lang natin sa gubyerno yan. Pagtibayin na yung mga bahay natin at mag-ipon ng kakainin at iinumin. To all of you, asahan ninyo, count on us. Naghahanap pa rin ako ng pera para sa SAP, ng ayuda, ng cash for work. Lahat kami, we are putting our heads together para makapag-produce ng badyet. Sabi nga, pag maikli ang kumot, matutong mamaluktot. Eto nagta-tumbling na kami para pagkasyahin ang SAP at ayuda, ang mga cash for work. Kasi alam naman natin itong pandemya, hindi naman mawawala bukas makalawa. Kundi kailangang tiisin hanggang sa susunod na taon. So, count on us. We're here to help. And to everyone, Happy, happy Sunday!

MILKY: Maraming salamat, Sen. Imee Marcos.