DWIZ Usapang Senado Interview kay Senator Win Gatchalian kasama si Cely Bueno ukol sa ECQ, ayuda, face-to-face classes, bakuna sa teenagers, oil price hike at 2022 elections

ON ECQ/AYUDA

Q: Second day ngayon ng dalawang linggong lockdown sa Metro at ibang probinsya, sa tingin niyo po ba timing lang o dapat mas maaga? Kasi kahapon po umabot ng mahigit 10,000 na naman ang kaso dito sa ating bansa.

SEN. WIN: Tingin ko tama lang Cely dahil ito talaga ang tinatawag nating the great balancing act. Binabalanse natin ang buhay at kabuhayan. As much as possible kung pwede pang i-delay ginagawa. So tingin ko timing lang at nakita ko itong ECQ natin especially ngayong 2021, pangalawang ECQ ito at kakaiba ito dahil hindi kagaya noong 2020 ECQ na lahat sarado at walang transportasyon. Ngayon, bukas ang restaurants, bawal ang dine-in at transportasyon bukas din hanggang 30-50 percent depende kung anong transportation. So in other words, pinapayagan pong magtrabaho at makapasok po ang tao. At pagdating naman sa mga negosyo, bukas din pero limitado at pinili rin kung ano ang pwedeng mag-operate. So iba itong ECQ natin. Nakita ko isa sa mga natutunan natin dito, isa sa kumbaga sanhi ng pagkalat ay yung dine-in, yung pagkain at mga selebrasyon. Dito talaga nagkakalat dahil tinatanggal natin ang mask natin, kaya tingin ko timing lang naman.

Q: Sir, sa tingin niyo enough na ang mga pinatutupad ngayong protocols at restrictions para sa doon sa limitadong dalawang linggo ay makontrol natin itong surge at pagkalat ng delta variant o sa tingin niyo may kulang? May dagdag pa dapat na restrictions o enough na po ang nakikita ninyo?

SEN. WIN: Sa ating experience, kung matatandaan natin nitong March bago mag-Holy week nag-ECQ tayo, effective yun. Bumaba ang cases natin. Kung wala lang itong Delta variant patuloy na bababa ang cases natin pero dahil nga sa delta variant sumipa ang ating number of cases. Para sa akin ang kulang pa rin sa totoo lang, unang-una kulang pa rin ang contact tracing. Hindi pa rin unified ang contact tracing natin. Ilang LGUs pa lang ang may unified contact tracing. Hindi kagaya sa Taiwan o Singapore meron silang iisang contact tracing app. Dito sa atin hindi na natin naperpekto ang contact tracing app. So ito ang nakikita kong malaking pagkukulang.

Q: Buti nga Sir nagkaroon pa uli ng pondo para sa rehiring ng mga contact tracers kung hindi, mas malaking problema pagdating sa contact tracing na isa ito sa nakatutulong para mas mahusay ang paglaban natin sa COVID 19 pandemic.

SEN. WIN: Cely, hindi ako naniniwala sa tao-tao na konsepto sa contact tracing. Dapat automated eh o application ang ginagamit. Dahil mahirap. One time umupo ako sa contact tracing namin dito sa Valenzuela. Ang hirap tumawag ng tao, minsan isang patient 20, 30 na tao. Nakakapagod kapag ganito. So importante gumamit tayo ng teknolohiya, yung app para mas mabilis nating ma-trace.

Q: Mas mabilis, mas matipid pa Sir?

SEN. WIN: Mas mabilis, mas matipid, mas accurate at hindi napapagod ang tao. So yun ang malaking pagkukulang. At pangalawa, nakita ko, nag-umpisa na tayo ng pagbabakuna. Napag-usapan natin ito kanina off the air but importante din itong pagbabakuna gawing booking system gaya ng ginawa sa Makati at sa Valenzuela. Yung walk-in hindi pwede dahil kulang ng vaccine. At itong ECQ gamitin din natin itong panahon para tuloy-tuloy din itong pagba-vaccine. Pero huwag tayong mag walk-in. Huwag natin paramihin ang tao dahil ito ay nagiging sanhi rin ng pagkalat ng virus.

Q: Nangyari nga Sir, a day before mag-start itong lockdown, napabalita, yung talagang nakita mo siksikan ang marami nating kababayan na sumugod sa ilang vaccination sites, ang dahilan naman po pala ay dahil daw po sa fake news na 'no bakuna, no ayuda' o 'o bakuna, ay hindi ka pwedeng lumabas ng bahay.' So sa tingin niyo paano maiiwasan ito? Sa tingin niyo dahilan nito ng fake news? Or dahil nga dapat iwasan ang walk-in o yung booking system nga po ang dapat ipatupad.

SEN. WIN: Ako wala naman akong nakuhang fake news. Sa mga kakilala ko wala rin silang nakuhang fake news. Nasanay na kasi ang tao sa walk-in sa ibang LGUs. Unlike sa Makati o sa Valenzuela ang tao sanay sa booking system so alam nila walang walk-in. Mahigpit kami dito sa Valenzuela sa ganyang booking. Kung wala ka talagang booking o reservation hindi ka talaga papasukin sa kahit na anong vaccination sites. So kung nasanay na ang tao sa ganyan, alam na nila kung ano ang kanilang gagawin. Pero kung nasanay na ang tao sa walk-in talagang magsasapalaran yan para makakuha lang ng vaccine.

Q: Delikado po dahil baka doon pa sila makakuha ng virus kung sila po ay makikipagsiksikan, makikipag-unahan sa vaccination sites.

SEN. WIN: Kaya ang suggestion ko nga sa MMDA at sa DILG gawin nang mandatory ang booking system at ibigay ang application. Hindi naman complicated ang application. Kung nakaka-book nga tayo ng Grab, sigurado makaka-book din tayo ng vaccine. So gawin nang mandatory kasi kung hindi kawawa ang tao. Nakita ko ang picture, nasa baha, una-unahan talaga. Yung iba nabasa ko as early as 9pm before. Nag-antay sila ng almost 8 hours para lang makakuha sila ng bakuna. Hindi na makatao po ang ganitong sistema.

Q: Pagdating naman po sa distribution ng Ayuda, sa tingin niyo Sen. Gatchalian dapat sa isang linggo na preparation bago itong lockdown, nai-download na at naipamigay ang pondo o nakita niyo na wala naman talaga magawa dahil naghanap pa ng pondo?

SEN. WIN: In fact, kausap ko nga si Mayor. Pina-prepare na ang LGU pero wala pang pera. Kami dito sa LGU prepared na kasi nasanay na. Pangatlong ayuda na itong ibibigay so ang sistema alam na ng tao. Alam na ng mga bara-barangay pero ang problema wala pa ang cash. At yun pa ang isa, tama ka, itong ayuda ay para matakpan ang ECQ pero kung darating ito ng isang buwan o dalawang buwan na ang nakalipas ay wala nang saysay dahil nga para sa ECQ ang ayuda. Yan pa ang isang dapat ma-improve ng ating pamahalaan.

Q: Hindi naman siguro ho para abonohan ang LGUs?

SEN. WIN: Correct. Actually maraming LGUs hirap sa pondo ngayon. Kahit malaking LGU ka dahil unang-una matumal ang negosyo, ang LGU nabubuhay lang naman sa business taxes so mahirap. Maraming LGU ang hirap din sa pondo.

Q: Kaya ang tanong, matatangap ba ito ng mga kababayan natin doon sa two weeks na naka-ECQ? Kasi ang ilang LGU na narinig natin parang kahapon mga before five na-download na daw po ang budget sa kanilang bank account kaya lang sarado na raw ang bangko and at the same time wala silang natatanggap na guidelines paano yun ipamahagi. Ibig sabihin kahit nasa inyo na ang pondo kung wala pa ang guidelines from national government hindi pa pala pwedeng i-distribute dahil baka ikaw ay may ma-violate sa distribusyon.

SEN. WIN: Sa pagkakaalam ko, dito sa Valenzuela, naabisuhan na ang LGU na meron talagang ayuda pero wala pa ang official letter na andyan na ang pondo at pwede niyo nang gastusin yan. Pero pagdating sa advise o notice meron na, kulang na lang ang pondo. Yun nga ang isang kumplikasyon. Talagang masakit ang ECQ. Masakit para sa mga naka-quarantine at masakit din sa ating pamahalaan. Dahil matumal ang negosyo ngayon at nakita ko ang koleksyon natin ay parang halos hindi tumaas o magkaparehas lang kaya nahirapan tayo kumuha ng pondo para sa ayuda.

Q: Bilang isang ekonomista, dating chairman ng Economic Affairs, itong panibagong lockdown for two weeks, gaano katindi ang epekto nito sa ekonomiya natin. Gaano na naman kalaki ang estimate ninyong mawawala?

SEN. WIN: We have to remember, ang NCR dito talaga ang sentro ng negosyo. Halos kalahati ng ekonomiya natin andito po sa NCR. Kaya masakit kapag nagla-lockdown tayo. Kapag ganitong ECQ dahil dito talaga nanggagaling ang lakas at sigla ng ating ekonomiya. Kaya estimate ko sa ganitong lockdown nakikita ko P150-P200 million in terms of economic losses. Sana hindi na humaba pa ito, hanggang two weeks na lang. At ang importante ngayon ang nakikita ko ang taumbayan ay mag-cooperate para di na kumalat pa ang virus.

Q: Ang laki pala ng mawawala.

SEN. WIN: Oo, kumbaga ito talaga ang sentro ng ekonomiya natin. Kung magsasara tayo ng NCR, apektado lahat. Lahat ng headquarters ng bangko andito. Lahat ng headquarters ng kumpanya andito. Kaya kung hindi sila pumapasok walang negosyo rin sa ibang parte ng ating bansa.

Q: At sa bahagi ng Senado, sa tingin niyo naman naipasa na ang lahat ng kinakailangang batas para makaagapay ang ating ekonomiya sa gitna ng pandemya?

SEN. WIN: Meron na tayong, of course yung 2021 budget napakalaki niyan. Nakapaloob na diyan ang pambili ng bakuna at iba pang health protocols. Pinag-uusapan ngayon ang Bayanihan 3. Tingin ko meron nang dahilan para pag-usapan ito dahil na-ECQ tayo. Ang Bayanihan 3 in effect parang supplemental budget yan. At para kumuha tayo ng pondo sa ibang proyekto at ilipat natin sa paglaban sa COVID. So andyan na ang mga batas na kailangan natin. Meron din tayong isang batas, yung vaccination law, national vaccination law. Isang batas na nakatuon sa pagbabakuna lalo ngayon dahil yan ay binibigyan ng kapangyarihan o pahintulot ang mga lokal na pamahalaan na bumili ng sarili nilang bakuna.

Q: At sa tingin niyo Sir there is a necessity na ipasa niyo pa ang Bayanihan 3?

SEN. WIN: Tingin ko ngayon dahil nga nag-ECQ tayo dapat mapag-usapan na yan at tignan kung saan tayo magre-realign. In effect, ang Bayanihan 3 realignment yan ng pondo. So tignan natin dahil for example, nakikita ko ang ayuda. Kung ma-eextend ito dapat madagdagan ang ayuda at naka-standby ang ayuda dahil may kalahating taon pa. Hindi natin malaman baka magkaroon pa tayo ng isa pang surge bago matapos ang taon.

ON FACE-TO-FACE CLASSES

Q: So Sir sa ganitong sitwasyon ngayon na ito raw Delta Variant na mas nakakahawa, kumbaga kalat na raw hindi lang sa Metro Manila kahit saang rehiyon. Sa tingin niyo Sir ano ang tsansa o mas slim ang chance na sa ibang lugar ay magkaroon na ng face-to-face classese dahil Setyembre po ay mag-oopen na ang klase.

SEN. WIN: Actually, nalungkot nga ako nung tumaas ang kaso natin dahil isa sa mga tatamaan dito ay ang mag-aaral natin. Ninanais ko pa rin na makabalik tayo sa face-to-face. In fact nakita ko halos 100 plus na mga LGUs ay walang COVID. Ang iba dito mga isla, iba mga nasa bundok, payagan na silang mag-face-to-face classes. Maraming nagtatanong sa akin na LGU bakit daw sila hindi pinapyayagan eh wala naman silang kaso. Pero sa urban centers tulad ng Metro Manila, Iloilo, Cagayan de Oro, yan talaga hindi pwede. Mabilis ang pagkalat at alam naman natin kapag lumalabas ang bata ay kasama ang mga magulang at baka magkaroon ng hawahan. At nakita ko rin dito sa Delta variant na ito may mga nababasa ako na maraming teenagers ang naiinfect. Hindi sila namamatay pero nagkakasakit at nagiging carrier. Baka madala nila sa kanilang mga lolo at lola ang virus medyo delikado.

ON VACCINATION SA TEENAGERS

Q: So sa tingin niyo Sir na talagang kailangan na rin na itong mga teenager ay mabakunahan?

SEN. WIN: Kailangan, kailangan. In fact, nagpadala na ako ng sulat kay General Galvez na mapag-aralan at nagbigay ako ng mga example at nagbigay ako ng mga studies. And of course ang naging sagot niya, kulang tayo sa vaccine pero ang gusto ko bilang chairman ng Basic Education committee ipinapaliwanag natin sa kanya ang kahalagahan ng face-to-face classes at ang solusyon para magkaroon tayo ng face-to-face ay mabakunahan na ang mga bata.

Q: So for now medyo malabo pa walang kasiguraduhan kung makakasama na sa mababakunahan itong mga kabataan, itong mga teenagers o estudyante?

SEN. WIN: Actually Cely, on the ground, nakita ko na kulang pa rin ang bakuna. Ang kagandahan ngayon marami nang gustong magpabakuna. In fact doon sa booking sa Valenzuela, ang backlog namin ngayon sa bakuna almost 200,000 na. Dumami kasi bigla. In fact, marami na ang gustong magpabakuna na. Kung mabibigyan lang ang mga LGUs ng mas maraming bakuna, kaya. Kayang umabot tayo ng at least 50 percent by the end of the year. Ngayon parang nasa 6-7 percent pa lang tayo sa second dose. Yun ang susi ngayon, ang bakuna na makukuha natin.

ON OIL PRICE HIKE

Q: Sir, ngayong may pandemya marami ang naghihirap sa ating mga kababayan pero patuloy ang pagtaas ng presyo ng langis. Alam naman nating kapag tumataas ang presyo ng produktong petrolyo, nagreresulta sa pagtaas ng presyo ng mga bilihin. So talagang hindi po talaga maiiwasan itong pagtaas ng presyo ng langis? Wala po ba talagang magagawa dito?

SEN. WIN: Sa ngayon, Cely kaya tumataas yan, maraming tumataas, presyo ng langis, presyo ng clothing, food, maraming tumataas. Ang dahilan dyan, maraming bansa ang nakabalik na sa normal. For example, Europe, United States, Middle East karamihan nakakabalik na sa normal. Medyo hindi kasing sigla pero at least malapit na sa normal. At marami dito sa mga pangunahing pangangailangan at commodities, tumataas ang presyo. Tayo naman dahil importer tayo, mula't sapul ay nag-iimport tayo kaya kumbaga mararamdaman natin ang pagtaas niyan dahil halos lahat ng langis natin ay inangkat natin.

Q: So talagang wala tayong magagawa?

SEN. WIN: Sa ngayon wala tayong magagawa, aaminin ko wala tayong magagawa kaya nga ang itinutulak natin ay ang paggamit ng electric vehicles, pag-drill pa ng maraming oil. Mayaman ang ating bansa. Hindi tayo mahirap na bansa. Mayaman tayo, hindi lang natin nakukuha ang potential natin. So yan pa ang isang itinutulak natin para makuha natin ang resources na pwede nating gamitin.

ON 2022 ELECTIONS

Q: Sir sabi ng iba wag muna nating pag-usapan ang pulitika dahil sa pandemya. Pero sabi naman ni Senator Franklin Drilon, it's about time nga na pag-usapan, malaman ng publiko sino ang mga tatakbo nang makapagdesisyon ang tao. Makilatis nila sino ang gustong sumabak sa 2022 elections at sino sa tingin nila ang may kakayanang harapin itong mabigat na problema ng ating bansa. So tanong ng marami, this time, decided na po ba kayo? Kasi ang lagi 'nyong sinasabi seryoso 'nyong kinukunsidera ang pagtakbo sa mas mataas na posisyon? Sa ngayon po ganun pa rin ang estado o decided na po kayo?

SEN. WIN: Oo ganun pa rin ang estado. Nasabi ko nga sa ibang mga interview, ako ay nagpahiwatig ng interes kay Mayor Sara na tumakbo bilang kanyang bise presidente. At nasabi ko yan sa ibang mga interview at alam ko si Mayor Sara ay nag-iisip at gumagawa ng konsultasyon. Tayo rin ay gumagawa ng konsultasyon. Pero pagdating sa interes, talagang nag-usap kami ni Mayor Sara at ipinahiwatig ko sa kanya ang aking interes na tumakbo bilang Bise Presidente.

Q: Pero ang inyo pong kondisyon na tatakbo lang kayo na VP kung ang inyong ka-tandem ay si Mayor Sara?

SEN. WIN: Correct, correct. Tama po.

Q: Paano yun Sir kasi si Senate President Tito Sotto ay nagpahayag na rin na tatakbo at pareho kayong nasa NPC, ano po ang magiging sitwasyon? Yung mga taga-NPC kailangang mag-decide kung sino sa inyong dalawa ang susuportahan in case na kayo po ay tumuloy din sa pagtakbo sa pagka-bise presidente?

SEN. WIN: Nag-usap kami ni Senate President Tito Sotto at napakaganda ng aming pag-uusap at kumbaga napakalawak ng aming pag-iisip at pag-uunawa doon sa aming pag-uusap. At ang sabi ho namin ay kapag naging delegate na, mag-uusap kami uli. Ngayon mahirap kasi na magkaroon ng delegate setup dahil medyo fluid pa at di pa natin alam kung ano pong anyo ang kalalabasan nito.

Q: Pero kayo po ni Inday Sara nag-set na po kayo ng parang date o kung hanggang kelan ipa-finalize si Inday Sara kung sino ang magiging ka-tandem?

SEN. WIN: Alam ko si Mayor Sara hindi lang po ang kanyang pagtakbo bilang Pangulo ang pinag-aaralan kundi puno din ang kanyang kamay pagdating sa COVID kaya mahirap din maglagay ng araw, ng oras para magkaroon ng delegate na desisyon pero sigurado yan before filing for sure. Kaya napakahirap dahil hindi lang, to be honest hindi lang itong pulitika ang pinag-uusapan kundi itong pag-asikaso sa COVID din kaya yun muna ang tinututukan.

Q: Pero kung sakali Sir humantong sa sitwasyon na magkakalaban kayo ni SP Sotto, magiging friendly ang laban ninyong dalawa bilang magkasama sa Senado at magkapartido?

SEN. WIN: Talagang malaki ang respeto ko kay SP Sotto at siya ang chairman ng aming partido. Hindi lang respeto kundi hanga dahil nakatrabaho kami at nakita ko ang kanyang galing at sinseridad. Mag-uusap kami, mahirap din magsabi ngayon na ganito ang gagawin, dahil wala pang, very fluid marami pang gumagalaw.

Q: So next month malalaman na?

SEN WIN: Tingin ko. Sana nga ay hindi ma-extend itong COVID but most likely by September at least yan, middle of September.

Q: Dahil sa tingin niyo Sir mas makakapag-perform kayo at magagamit ang inyong kakayanan kung sa executive kayo, kung bise presidente kayo?

SEN. WIN: Magandang tanong yan, Cely. Ako may karanasan ako sa dalawang side, executive at legislative. At sa executive marami ka talagang magagawa dahil nage-execute ka, ikaw ang nag-iimplementa. At nakikita ko marami tayong mga ideya na gusto nating maimplementa para maiayos ang ating bansa. Unang-una sa edukasyon, alam mo naman yan ang tinututukan natin. At ang edukasyon natin ngayon, bago pa man pumasok ang COVID ay malaki na ang problema natin pagdating sa quality. Pangalawa, matumal ang negosyo, isa sa mga tututukan natin, ay yung pagnenegosyo. Mga maliliit na negosyante dahil yan talaga kumbaga pako ng ating ekonomiya at pangatlo ang pagsigla ng ating ekonomiya. Sigurado ako coming 2022 isa sa pinakamalaking problema natin ay ang ekonomiya natin dahil umatras tayo at itong pag-atras natin umabot sa 4 million ang walang trabaho dahil nawala ang kanilang kabuhayan.

Q: And considering ang expertise ninyo at expertise ni Inday Sara sa tingin nyo magandang tandem kung kayong dalawa ang magiging susunod na mataas na lider ng bansa?

SEN. WIN: Cely, nagkatrabaho kami ni Mayor Sara noong 2010. Last term ko bilang Mayor at first term niya bilang Mayor at miyembro po kami ng League of Cities of the Philippines kaya magkasama kami almost three years. Napaka-active niya pagdating sa personal relationship as well as working relationship ay nagkatrabaho na kami kaya tingin ko as a tandem marami kaming magagawa dahil ang aming kaalaman at ang aming work ethics ay pareho.

Q: May mga nagtatanong wala daw po bang magaganap na kasalan bago ang 2022 elections?

SEN. WIN: Sana Cely kaso lang mahirap ngayon dahil pandemic. Sana, sana kasi gusto ko na rin and to be honest about it talagang tumatanda na tayo at kailangan na talagang pag-isipan ang personal side natin.

Q: Nagyayaya na po ba si Bianca?

SEN. WIN: Napag-uusapan naman namin. Medyo uminit ang mukha ko nung tinanong mo ako. Napag-uusapan naman namin.

Q: Goodluck po Sir sa inyong pagdedesisyon at sana malagpasan na natin itong ating pinagdaraanan.

SEN. WIN: Ako ang panawagan ko lang naman, magpabakuna tayo dahil yan ang solusyon wala nang iba. At sa ECQ mag-cooperate tayo.