SENATOR IMEE MARCOS' DWIZ INTERVIEW

VIC LIMA: Saan ba tayo pupunta nito, Senadora?

SIRM: Para kaming tanga imbestiga ng imbestiga. Paulit-ulit na, nakailan na tayo, nag-umpisa sa bigas, tapos smuggling at rice tariffication, baboy at manok nagka-avian flu, may ASF naman tapos nun asukal kasagsagan ng milling season. Tapos ngayon sibuyas naman. Sabi ko nga baka bukas makalawa itlog naman.

VIC LIMA: Ano pa, saan tayo pupunta nito? Parang walang katupasan hindi natitinag, e. Yunmga nagiging problema, yung nagiging dahilan ng hearing ninyo?

SIRM: Ang problema parang alam naman nating lahat kung sino ang mga smuggler. Paulit-ulit na lang, yung mga pangalan nila hindi nagbago, kaso eto nga di ko alam kung masyadong mabait ang kapatid ko. Dapat kasuhan na ang mga lekat na yan. Nakakasuya na!

VIC LIMA: Sabi mo nga, mag-rambo na siya (PBBM)?

SIRM: Ako siyempre ayaw ko ng ganun. Kailangan gamitan na ng kamay na bakal kasi maliwanag masyado baka may sabwatan ang Customs at DA, ewan ko kung sino, aya naku talaga naman. Pag nalaman mo kung sino sa hearing, iinit ang ulo mo. Noong summer pa, naririnig ko na kasi sa amin, sa Bayambang...Alam kasi ninyo may mapa yan kung saan nag-aani ng sibuyas, kami ang nauuna sa Ilocos tapos sa Bayambang sa Pangasinan tapos Nueva Ecija at yung Mindoro.

Ang problema is nung last year pa, naririnig ko na sunod-sunod na nagpapakamatay, nagsuicide ang mga onion farmer. Lima sila. Yung asawa, si manang Merly Gallardo. First time nya nga sa Manila. Nakakatuwa yung matanda. Sabi ko punta ka na, kasi para akong baliw na nagkukuwento na ganun nga ang kalagayan ng mga magsasaka.

VIC LIMA: At nagpakamatay nga yung asawa mam?

SIRM: That's right, at hindi sya nag-iisa matapos yun may apat pa na sumunod lubog na lubog sa utang at hindi kasi malaman ang gagawin at hiyang-hiya sa pamilya.

VIC LIMA: Hindi ba sila natitinag yung mga kinauukulan mam, hindi ho ba sila nababagabag sa mga nangyayari? Pwede itong hindi maging una lang, sana wala nang sumunod, pero hindi po natin maiiwasan ang frustration?

SIRM: Sinabi mo, talagang di maiwasan ang frustration, nakakatamad na, naaawa na ako kay Senator Cynthia Villar, katapang-tapang nun, surrender na rin sya sabi nya ayoko na ayoko na. Papaano sabi nga ni Senador JV noong 2015, pinaghirapan nila yung mga katakot-takot na imbestigasyon, agricultural smuggling law, hanggang ngayon, 2015, 2016 umabot ng 2023, wala pa ang nakakasuhan, wala pa ang napoprosecute. Puros bonggang-bonggang picture taking sa mga bodega, walang katapusan. Wala namang nahuhuli, ano yon?

VIC LIMA: Sino ang dapat kumilos, yung mga dapat na kumilos na iba ay masasabi natin na kasabwat din sa anomalya?

SIRM: E ayaw ko naman nagtuturo at di naman ako nag-aakusa pero di ba yun lang ang konklusyon na ginagawa mo dahil ang mga pangyayari, paulit-ulit, taun-taon mula pa noong ipanganak ako, naririnig ko na ang anihan ng sibuyas ay talagang sa summer, tulad ng lahat ng gulay sabay-sabay ang ani. Matapos yun, may panahon ng taghirap, tag-ulan ba, July hanggang August.

Sa Ilokano, may tawag kami sa panahon na yan, death months o "tiempo ng gawat". Kaya nga nagtataka ako, bakit sila ay nagugulat sa ganun. Alam nila na mangyayari yun, alam natin na kailangan na ipray-over until September makaraos ka lang and then yung ani by January at February. Ganun naman yun taun-taon, bakit di nila napagplanuhan? Konting-konti ng kulang nasa 2,000 to 4,000 metric tons ang ating kulang, yun lang naman. Yung iimport, ganun lang kaliit, dapat kalahati lang. Noong panahon ng tatay ko, kalahati lang ang iimport. Ang problema ngayon, iniimport nila sobra-sobra hanggang 10,000 metric tons ang labis. Ngayon taon, nasa 20 to 21,000 metric tons. Yung nag-iimport, sya rin ang smugglers, sya rin ang traders, ano ba yun? Talagang pinapatay nila ang mga magsasaka.

Ayaw din nilang mag-import. Ang sabi daw nila iaahon daw kakayanin daw. Hwag daw mag-import ng September. Samantalang, alam natin na talaga naman na kukulangin, kulang talaga ng planning, ng projection. Yan ang problema, obvious ba? Taun-taon naman may kulang talaga, may 2K, 3K daw yung kulang... Yung kalahati nun, 1K, 1,500 metric tons iimport ko yun, tamang-tama pagpasok nyan sa September yan ang tutulong sa atin hanggang unang ani ng Enero dyan sa Ilokandia, Bayambang, Pangasinan. Pagpasok ng September, Bongabon, alam naman nati yan, taun-taon yan, pambihirang buhay to. Para namang bago ng bago.

VIC LIMA: Saka dapat memorize na nila yun mam? Parang nanganganay lagi?

SIRM: Hindi naman ako expert, talagang makikinig ka lang sa mga magsasaka. Yan din ang ginawa sa asukal, pagkatapos kasagsagan ng milling season, biglang pumasok ang asukal kasabay ng mga nasa bodega in short maliwanag na minamanipula ang demand, tapos tinatago iniipit yung mga suplay. Yung talaga yun, maliwanag yun.

VIC LIMA: Pero, wala kahit 24 oras kayong mag-hearing, parang paulit-ulit lang, parang paikot-ikot lang, parang tsubibo

SIRM: Kaya nga, tsinutsubibo tayo ng bonggang-bongga, umiinit na ang ulo ko. Kaya sa totoo lang, ang ginagawa ko na lang nagiikot sa mga probinsya para at least may nangyari sa buhay ko.

VIC LIMA: Sinabi mo mam, ang bistek tagalog 295, pag may sibuyas, P1,000 ganun.

SIRM: Yan ang problema, ang pinakamalupit pa kung bakit hinuli yung OFW natin, ano ba naman? Ang sibuyas naging alahas na, naging Dubai gold na ang sibuyas. Alam naman natin yun imbes na pabango ay nagdala ng sibuyas, 1 kilo, tatlong kilo. Bakit, kung kayang kaya nilang hulihin yung mga nag-uuwi ng pasalubong para sa Pasko, hindi nila kayang (hulihin) yung tone-toneladang pinapasok ng bigtime smugglers.

VIC LIMA: Yung kakarampot na sibuyas na pasalubong lang, sinita, ipinahiya pa yung mga tao, kawawa naman.

SIRM: Inaresto, tama ba yun, naka-company uniform, umaalma kasi kahiyaan to, ano ba itong ginagawa nila? Yung konti-container, bode-bodega hindi mahuli, anong sey mo?

VIC LIMA: Naawa po ako sa magsasaka mam, to the point na may nagpapakamatay na po. Ibang usapan nay un?

SIRM: Sinasabi ko yan noon pa. Kasi nga nangungutang yan, pag-ikot ng dalawang planting cycles na hindi kumita, talagang mababaon na yan, ibebenta na yung lupa, ibebenta yung traktora, kalabaw kung anuman. Sa kahiyaan talaga at hindi na maharap yung utang nila, ay talagang magpapakamatay yun. Nakakaawa talaga. Ay naku, pinakita pa yung mga datos na wala namang nagma-match, lahat ng datos, iba-iba ano ba yan?

VIC LIMA: Wala e, kailangang malaman ng taumbayan. Buti na lang ang longganisang Vigan walang sibuyas yun? Kaya ayos lang hindi ba mam?

SIRM: Hindi ang problema naman doon ang bawang. Noong 2014 pa yan, Gubernardor pa ako nagkaroon ng imbestigasyon sa Senado tungkol mismo sa bawang, Kasi nga pinapasok ang mga bawang. Nakakainis, paulit ulit lang tayo.

VIC LIMA: Parang pikon na pikon na kayo, Senadora ano ho? Sa araw-araw na ginawa ng Diyos, sa halip na pagtuunan ng pansin ang mahahalagang panukala o pagawa ng mga batas?

SIRM: Wala na, wala ng West Philippine Sea kahit chairman ako ng Foreign Relations Committee. Wala na yung usapin tungkol sa mga ayuda, ako rin ang chairman sa Committee on Social Justice, Welfare and Rural Dev't. Yun ang dapat gawin, yan ang pagkaabalahan natin. Hindi naman tayo makabuo ng pagkain, pinaka-basic yun. Syempre balik-balik tayo sa pagkain, kasi pinaka-basic talaga.

VIC LIMA: As always, nice talking to you. Marami kaming napulot at sana po mabigyang solusyon ito. Yang sibuyas, nakakagulat, Pilipinas walang sibuyas, ano ba yan parang kalokohan di ba?

SIRM: Kagagawa ko lang ng cookbook, wala akong maisip na lutuin, kasi walang sibuyas. Parang holy trinity yan na, bawang, sibuyas at kamatis, pag walang sibuyas, walang lasa. END

VIC LIMA: Thank you mam!

SIRM: Maraming salamat!