DZBB DOBOL B BANTAY SA KONGRESO INTERVIEW NI SENATOR WIN GATCHALIAN HINGGIL SA ODA AT CYBERSECURITY

ODA

Q: Yun munang sa Mindanao Rail Project, yung report na sabi ng DOTr hindi na itutuloy ang pag-utang sa China. Ano ho bang nakarating na impormasyon sa inyo, desisyon natin yun, wala tayong choice na iurong dahil dinededma na raw ng China ang mga loan application natin?

SEN. WIN: Actually, noong panahon ni President Duterte dahil nga malapit tayo sa China, o si President Duterte ay malapit sa China, binibigyan tayo ng China ng mga grants, ibig sabihin nito yung parang hindi natin dapat bayaran at meron din tayong mga concessional loan, yung mga ODA at kung matatandaan natin Nimfa nagtayo rin ang China ng isang multilateral banks, yung Asian Infrastructure Investment Bank, so itong mga pautang at grants ay nangyari ito sa panahon ni President Duterte dahil at that time Maganda ang relasyon dahil nga kay President Duterte. Pero marami rin dito sa mga loans at ODA ay hindi natuloy. O hindi natupad at hindi rin natuloy. Marami dito ay nag-umpisa pero hindi naman nagkaroon ng tinatawag natin na disbursement. Ibig sabihin hindi talaga gumastos para doon sa mga proyekto. Ang natuloy lang ang mga grant at nakita ko meron akong summary ngayon dito. Nakita ko merong 12 project na ibinigay, may 12 project na may loan at grant. Apat doon ay grant at ang grant natuloy yun dahil syempre bigay yun sa atin. Yung walong project na loan, marami doon hindi natuloy. Yung iba na--cancel nga. May isa run project tinitignan ko ngayon ang summary sa DILG na uutang sana tayo at magkakabit ng CCTV sa ating bansa, sa Metro Manila ito. Project ito ng DILG. Noong 2022 July na-cancel ito. So ang puno't dulo nito meron talaga tayong intensyon na umutang pero marami dito hindi natuloy, marami rito mabagal at ang puno't dulo dito medyo mahal ang ibinibigay ng China compare to Japan. Again, tinitignan ko ang summary.

Q: Yung mahal po?

SEN. WIN: Interest rates. Ito actual ito, based sa research namin. Ang interest rate ng China ay 2-3% kumpara sa Japan is 1.5 to 2% so ibig sabihin mas mahal ng 1% ang China compared to Japan. So may pagkamahal din siya at kapag mas mahal ang interest rate mas Malaki ang babayaran natin at tayo bilang mga taxpayers ang magbabayad dito.

Q: Ito po ba yung mga project na tinatawag na Official Development Assistance? Kako kanina may mga project tayo tinatawag ODA pero actually utang yun, hindi yun assistance talaga.

SEN. WIN: Ang ODA utang naman talaga, whether Japan, China, Korea or European, utang talaga siya. Concessional lang. For example sa Japan hanggang 30 years ang babayaran natin at may mga grace period pa. Sa Japan ang grace period nila ay almost 5 to 10 years so mahaba ibig sabihin 5-10 years hindi ka magbabayad tapos babayaran mo pa after 30 years. So ang ibig sabihin nito concessional talaga, kumbaga ibinibigay ito sa mga kaibigan, o meron silang magandang relasyon.

Q: Utang now, pay later.

SEN. WIN: Ang tanong bakit bumabagal ang pag-utang natin sa China.

Q: Yun nga Sir, halimbawa particular muna sa Mindanao Rail Project para lang masundan ng ating listeners at viewers. So doon sa Mindanao Rail Project supposedly P83 billion ang uutangin. So hindi na yan itutuloy, ano muna ang unang impact nito sa atin? Malaking setback po ba ito para sa ating ekonomiya, sa ating mga kababayan sa Mindanao?

SEN. WIN: Syempre Nimfa, itong mga infrastructure project mahalaga ito para sa atin. Ang infrastructure project kailangan na natin matagal na. 10 years ago, 20 years ago, kailangan natin yun. At kung maka-cancel ang project makakaapekto talaga sa atin yan nang hindi Maganda dahil ang kailangan natin for example, yung Mindanao Project, dahil nga ang Mindanao agriculture ang kanilang main industry, yung rail ay para mas mura ang pagde-deliver ng mga agriculture product sa iba't ibang lugar. Syempre makakaapekto yan pero kung titignan naman natin sa kabilang banda, kung mahal naman ang interest rates na babayaran natin ay mas Malaki rin yung ilalabas natin pera para bayaran doon. So dapat timbangin din nang maigi dahil hindi rin mura ang ODA galing sa China at timbangin nating mabuti kung yung babayaran ba natin ay mas mura sa benepisyo na makukuha natin. Isa pa pala, ito tinitignan ko. For example yung grace period ng China mas maiksi, 5-7 years. Kumpara sa Japan 5-10 years, umaabot pa ng talagang halos lahat ay 10 years so ang ibig sabihin nito mas maaga nating babayaran, mas mahal ang babayaran natin. So kung ikukumpara lang natin yung tinatawag na economics ng China loan vs Japan mas mura talaga sa Japan.

Q: Parang ang dating nito Senator Gatchalian, yung binabanggit Ninyo, nung nakaraang administrasyon, parang uy dahil nga iba po ang relasyon with China, ang bida bida ng China ang daming pangako, ito pauutangin pa tayo. Apparently mas malulugi pala tayo kung sa kanila uutang instead doon sa ibang country. Ibig sabihin pala Sir merong ibang bansa naman pala Sir na pwedeng pagbalingan para mautangan.

SEN. WIN: Tama, meron kang ODA Japan, meron kang ODA Korea, meron kang ODA sa Europe. Europe hindi masyadong Malaki, maliliit lang nakita ko. Meron kang World Bank para sa mga loans, meron kang Asian Development Bank so maraming pwedeng utangan. In fact, almost 80 percent ng ating utang at yung ODA galing sa Japan, World Bank at ADB. Talagang sila ang pinakabihasa na pagdating sa ganitong mga transaksyon.

Q: And then Senator sabi nyo kanina anim so kasama sa anim na na-delayed o mauudlot na project na supposedly na iuutang sa China itong Mindanao Rail Project, ano pa po yung bale apat na, nabanggit nyo na supposedly na pagkakabit ng CCTV ng DILG nung 2022.

SEN. WIN: Yung iba pa dito tinitignan ko ngayon like for example yung Kaliwa Dam, yung new centennial water source Kaliwa Dam. Yan mahalaga yan, talagang para sa Metro Manila yung source ng tubig.

Q: Parang nakalista po yan sa project ng National Irrigation Authority.

SEN. WIN: Nasa MWSS so yan mahalaga sa atin yan at yan ay China ODA. Ang problema wala pa ni isang kusing na lumalabas.

Q: Pero may pirmahan na po ito Sir?

SEN. WIN: Meron nang pirmahan yan.

Q: Sarado na ito, Sir. Yung loan agreement sarado na Sir?

SEN. WIN: Sarado na rin, sarado na based dito sa aming research. Tapos yung South Long Haul project ng PNR.

Q: Ito po yung Bicol PNR yata Sir?

SEN. WIN: Yes. Tama yung Bicol PNR, ongoing na rin yan. Ang problema ang baba ng disbursement rate. Wala pang 1%, .9% pa lang ang nadidisburse dito. So maliit. Tapos merong Samal Island Davao City connector project, yung tulay papuntang Davao, papuntang Samal Island. Ito wala pa ring nailalabas. Tapos merong Chico River Pump irrigation project, ito 1% pa lang ang nadidisburse dito. So in fairness naman marami ring magagandang proyekto. Ang problema mabagal ang pag-usad. Narinig ko si Secretary Jimmy sabi niya mabagal ang pag-usad at marami dito nag--close na, nagpirmahan na pero hindi naman lumalabas yung pera, so anong kwenta kung nagpirmahan tayo pero hindi naman lumalabas ang pera.

Q: Pwede ho ba itong iugnay doon sa geopolitical situation, Senator Gatchalian pwedeng dinedelay itong sadya ng pamahalaan ng China dahil meron tayong isyu sa kanila sa West Philippine Sea?

SEN. WIN: Posible yan. Pero hindi ko rin pwedeng sabihin na yan lang. Dahil ang mga ganitong loan, dalawang bansa nag-uusap yan kung ano ang...kung paano patakbuhin nang mabilis ang mga ganitong loan, kung paano patakbuhin ang project nang mabilis. Hindi ko rin matitiyak kung talagang geopolitics lang o mabagal din talaga tayo pagdating sa pagdo-draw down ng loan. Kasi nung nag-ooversight kami, marami rin tayong ODA na mabagal.

Q: Di ba karaniwan pong problema sa gobyerno ang bidding, may corruption, may na-TRO, right of way?

SEN. WIN: Correct. Ang overall ODA natin, tinignan ko, talagang nag-research ako para saiyo Nimfa, talagang tinitignan ko. Ang buong project natin, kapag titignan natin halos lahat ng ODA project natin delayed. So meron ring kumbaga yung side din natin meron ding problema dahil delayed din ang ating pag-iimplement ng project.

Q: Sir, ano ito yung mga delayed po with China lang po o pati sa ibang bansa?

SEN. WIN: Marami rin with Japan, World Bank, marami ring delayed. Marami ring delayed so hindi ko matitiyak kung talagang just geopolitics pero possible yan. Pero meron din tayong problema sa sarili natin dahil tayo mismo mabagal o tayo rin mismong nag-iimplementa ng mga proyekto na mabagal din.

Q: Particular sa China, hindi natin mako-conclude kung geopolitics lang pero hindi natin maiaalis na isipin dahil dito pag na-delay ang project delay na rin ang progress, so ano po ang dapat gawin dito? Kailangan ho ba irepaso na talaga ang supposedly iuutang natin na projects sa China para iconsider na sa iba na mangutang?

SEN. WIN: Nimfa, hindi mo talaga maalis ang geopolitics. Ang ODA kasi, ang nature ng ODA, ibinibigay yan sa mga kaalyado. Dahil nga concessional, ibig sabihin mahabang mahabang ang panahon na pwede nating bayaran ang utang at meron pang grace period bago natin bayaran, na halos libre na yun. At yung interest rates nila mababa kumpara sa merkado, talagang ibinibigay yan sa mga kaalyado. Kaya ang Japan matagal na nating kaalyado napakalaki ng ibinibigay sa ating ODA. Almost 30% ng ating ODA galing sa kanila so Malaki talaga ang galing po sa Japan. So nakikita ko dito merong geopolitical din dahil nga itong nangyayari ngayon sa West Philippine Sea lalo na sa pagkiling natin sa United States ay nagkakaroon din ng ganitong epekto. Pero kung totoong yan lang, hindi natin masisigurado dahil kapag titignan ko lahat ng ODA marami sa ODA natin delayed ang disbursement.

Q: Paano ho dapat ang assessment dito? Halimbawa sa Mindanao Rail Project wala na talagang chance? Pero yung meron pang halimbawa yung South railway project? Paano ho ang dapat na galaw dito para madesisyunan na kasi sayang naman ang mga project kung matatagalan pa ito?

SEN. WIN: Napakagandang tanong yan, Nimfa, magandang tanong yan. Dapat nating pag-aralan itong mga ODA project base sa kanilang economics o interest rates, grace period lahat ng kaakibat na gastos bago tayo makakuha ng ODA. Yun ang pinaka importante. Yung geopolitics, pangalawa o pangatlo na lang yan. Ang pinaka importante is mura ba ito? Itong babayaran ba natin ay mas mababa kaysa sa pakinabang natin. Mas Malaki ba ang ating benepisyo pagdating sa ating economic activity o pagdating sa pagpapaunlad ng ating bansa, Yan ang pinakamahalagang mga tanong eh. At sa ngayon kapag titignan mo ang economics, ako kapag titignan natin ang halaga mas mahal talaga sa China ng 1% at mas maiksi ang kanilang grace period at concession so lamang pa rin ang Japan at ibang bansa sa pagbibigay ng ODA at tulong sa atin.

Q: Yun pong binanggit ninyong ganyang comparison sa lahat po ng project ng China Sir ganyan ang kanilang tubo, o majority?

SEN. WIN: Lahat. Standards kasi yung pagsisingil nila sa atin, sa Japan standard din kaya nga may range siya, more or less ganyan yan. Natatandaan ko nung Chairman pa ako ng Economic Affairs Committee noong 2016 yan na ang nagiging issue na talagang mas mahal sa China, mas maiksi at dapat kumuha na lang tayo sa mga bansa na merong karanasan sa atin tulad ng Japan at Korea. Natandaan ko yan na rin ang nagiging issue nung una. At ngayon napatungan pa ng geopolitics lalong kumbaga naging malamya ang pagbibigay sa atin ng ODA assistance.

Q: Ito ho ba, dapat i-review na ng NEDA o sila ang dapat mag-review at kayo sa Congress ito ho ba ay natitignan nyo di ba meron kayong Oversight committee on ODA?

SEN. WIN: Correct, nag-convene na kami ng oversight on ODA so tinitignan naming lahat ito. Kaya alam ko marami sa mga ODA natin delayed regardless of the country talagang maraming ODA ang delayed dahil nga sa implementasyon, sa right of way, yung iba sa bidding, marami dyan bidding ang problema. Pero para sa akin ang pinakaimportante yung economics at benefit. Ibig sabihin mas mura bai to, mas makikinabang ba tayo? Mas marami ba ang makikinabang dito? Yan ang importante eh dahil binabalanse natin yan. Walang utang na libre eh. Binabalanse natin ang cost at binabayara natin ang benefit kung anong pakinabang sa atin.

Q: May chance pa ba na i-review o iurong na kasi halimbawa po sa Mindanao railway project, wala pang pirmahan.

SEN. WIN: Oo wala yan sa listahan dito. So sa tingin ko hindi nagkaroon ng pirmahan dyan baka plano pa lang ya.

Q: Eh paano po itong nagkapirmahan na? Like sa Kaliwa Project at South railway?

SEN. WIN: Ang pinakamalaki dyan yung Bicol railway, yung papuntang Bicol. Yan ang pinakamalaki.

Q: Magkano po ang involved dito? Kung nagkapirmahan na pwede pa po ba yun iurong? On the account na dahil delayed naman

SEN. WIN: Dito sa Bicol railway. $219 million ang Bicol railways, so almost mga P10 billion siguro yan more or less.

Q: May mga phases po ito?

SEN. WIN: Correct, maliit yan sa totoo lang kung papuntang Bicol pero tingin ko first phase pa lang ito. So para sa akin mahalaga ito, marami tayong mga kababayan Bicolano at sa south talagang gustong gusto ito dahil nga pagbiyahe nila at pagbiyahe ng mga produkto nila. Para sa akin, malaking kawalan ito dahil kapag maka-cancel ito ay made-delayed ang project pero again timbangin natin dahil nga mas mahal ang utang, timbangin natin kung ang benepisyo ay mas malaki kesa sa interes na babayaran natin. Pero doon sa tanong mo dahil nga delayed ang mga project na ito, pwedeng kanselahin. Titignan lang natin kung sino ang mayroong kasalanan o sinong may responsibilidad Kung ang delayed dito ay dahil hindi nakikipag-coordinate ang China, meron tayong dahilan. Pero kung tayo rin ang may kasalanan niyan baka may penalty na dapat tayong bayaran.

Q: Magkano ang inyong tantsa sa anim na project na binanggit nyong delayed?

SEN. WIN: Yung nilabas natin maliit lang less than 1 percent lang. So ibig sabihin base dito sa datos natin, nagpirmahan tayo pero walang lumabas na pera. So may mga delayed yan sa documentation. So yun ang nakikita ko. Hindi ko lang ma-pinpoint sa ngayon bakit kasi walang ano, pero sigurado ako marami dito delayed sa documentation.

Q: Kung hindi yan matutupad, #paasa.

SEN. WIN: Parang ganyan ang nangyayari kasi may pirmahan pero wala namang perang lumalabas.

Q: Walang timeline Sir?

SEN. WIN: Pero infairness naman doon sa grant lahat naman natapos doon sa grant.

CYBERSECURITY

Q: Sensitive tayo sa issue na ito Senator dahil yun nga paulit ulit na natin nabanggit dahil sa situation sa West Philippine Sea. Balik lang po ako, cybersecurity, na-hack ang Philhealth, ang DICT mismo ang kanilang test site. Ang Philippine Statistic Authority, DOST, mga na-hack ang laging sinasabi kulang daw ho sila ng pondo pambili ng equipment saka pampa sweldo ng tao. Kayo po sa Senate, ano po ang inyong plano dito? Ibibigay ba ang hinihingi nilang P300 million na confidential fund at higher budget sa general fund nila?

SEN. WIN: Unang-una, ang dapat malaman ng ating mga kababayan itong cyberthreat ay totoo hindi ito nakikita natin sa palabas lang o sa telebisyon lang. Ito ay nangyayari na sa atin. Kapag lumala ito, tingin ko nga ito ay hindi pa malala pero kapag lumala ito, delikado tayong lahat dahil ang ating mga personal information, yung ating mga binibigay sa gobyerno eh nali-leak at pumupunta sa mga taong hindi maayos. Kaya ang pag-aanalisa ko dito, itong mga nangyayari dito talagang katunayan na hindi tayo handa kulang tayo sa kapabalidad, kulang tayo rin sa mga taong kayang labanan ito. At tingin ko lalala at lalala pa ito sa mga susunod na panahon.

Q: Sagot ho ba dito ang pagbibigay sa kanila ng sapat na pondo o yung hinihingi nilang confidential fund particularly po yung DICT, humihingi sila ng P300 million na confidential fund pambili raw ng equipment. Pero Sir kung equipment hindi ho ba dapat naka-line item yun?

SEN. WIN: Magandang tanong yan. Yan ang mga tanong ng mga senador nung nagkaroon kami ng executive session, humihingi sila ng P300 M at ang sabi nila marami dito sa mag equipment nila hindi nila pwedeng i-publish dahil malalaman ng mga hackers kung alam nila kung alam ng mga hackers kung anong meron tayong equipment, anong meron tayong kagamitan, maiilagan nila yun. Magagawa pa sila ng ibang paraan para maiwasan ang ating equipment. Tingin ko naman tama yun. Marami sa ating national security equipment ay dapat hindi rin ipaalam sa ibang mga bansa dahil malalaman nila ang kapabilidad natin lalo na pagdating sa defense, pagdating sa national security dahil nga kung alam nila anong meron tayo, alam nila kung anong kaya natin, anong hindi kaya natin. Meron namang punto at ako sang-ayon ako doon. Dahil nga lumalala itong issue ng cybersecurity at cyberattack.

Q: Kailangan ho bang confidential fund kasi ibang-iba po ang accounting ng confidential fund. Doon naman ho sa procurement law natin pwede namang humingi ng exemption para hindi kailangan i-publish ang bibilhin na equipment.

SEN. WIN: As a rule, ako sang-ayon ako dapat talaga line item yun, as a rule dahil mas kumbinyente ang paggamit ng confidential fund, yun ang gagamitin mo, kaya yun ang aming binanggit sa kanila, as a rule dapat lahat ng bibilhin dapat line item sa general appropriations act. Pero aminado rin ako na marami sa ating equipment lalo na specialized equipment na hindi pwedeng ipaalam sa buong mundo kung anong binibili natin at yun naman ang kakulangan ng ating procurement rules. Ang ating procurement rules very strict eh, dapat ilagay mo doon yung terms of reference, kahit wala ngang brand may terms of reference pa rin kaya alam mo kung anong bibilhin ng gobyerno, Yan ay nakasaad sa batas, very clear so yan ang mga bagay na tinitignan namin sa pag-amyenda ng procurement act. Kung merong national security implication, kung talagang mapapatunayan na ito ay makakaapekto sa seguridad natin, bigyan natin ng exemption.

Q: Paano ho ang ibang agency? Halimbawa ang DOST, Philhealth, PSA baka humingi na rin sila ng confidential fund, sabihin nila kailangan din naming ng equipment o dapat may isang agency na taga-sigurado na may firewall ang agencies natin?

SEN. WIN: Dapat DICT lang dahil siya ang internet safeguard o siya ang nagbibigay protection sa lahat ng ahensya ng gobyerno natin. Siya talaga ang kumbaga nagbibigay proteksyon at nangangalaga sa mga government agency natin. Dapat DICT lang. Kung titignan natin ang website nila dumadaan sa DICT. DICT talaga ang nagbibigay payo, yan talaga kumbaga centralized ang pagbibigay proteksyon natin pagdating sa cybersecurity. So para sa akin DICT lang .

Q: Kayo ho ba nagulat din nung isang araw sabi ng DICT sila ay na-hack. Ang sabi nila ang na-hack yung test site nila na pang-test ng vulnerability ang pagkakamali nila naiwan nilang naka-open. Nung tinest nila ang vulnerability ng system okay naman walang problema kaya lang naiwan nilang naka-open ang test site nila. So human error na.

SEN. WIN: Oo nga maraming bagay na naririnig ako na sinasabi nila, maraming ahensya na ang katwiran sinasadya pero para sa akin basic yan. Kung sinasadya yan dapat ipaalam mo agad na sinasadya pero para sa akin may mas malaking grupo na gumagawa at sinusubok tayo. At nakita nila na talagang vulnerable tayo. Meron tayong kakulangan at mahina ang ating proteksyon, gamitin na lang natin itong pangyayari na palakasin ang ating sarili. At hindi lang gobyerno, ulitin ko, ang mga pribadong korporasyon tulad ng NGCP, Meralco, mga bangko dapat gumalaw din sila dahil hindi naman lahat dapat iasa sa gobyerno meron din silang responsibilidad na proteksyunan ang kanilang operasyon.

WPS

Q: Isang quick look lang sa West Philippine Sea issue. Ano ang tingin nyo sa word war sa pagitan ng Pilipinas at China kasi kahapon ang banner ng isang pahayagan, nagtawagan ang Pilipinas at China na barbaric. Sa isang forum sabi ng kanilang senior air force colonel eh barbaric daw ang ating aksyon sa West Philippine Sea. Gumanti ang ating Philippine Coast Guard na hindi tayo ang barbaric. Paano po yun makakatulong sa atin?

SEN. WIN: Ang ganda ng mga tanong mo. Importanteng tanong din yan. Unang-una sinusuportahan ko si Commodore Tariela, sinusuportahan ko siya, Maganda ang ginagawa niya, at ang tapang nya ay inspirasyon sa Coast Guard at inspirasyon din sa ating mga mamamayan ng ating bansa. Ako sinusuportahan ko ang kanyang aksyon lalo na ang sakripisyo nya para sa atin. Pero importante din ang diplomasya itong ganitong word war lalo lang lalala ang sitwasyon at lalo lang wala tayong solusyon na mahahanap. Importante rin ang diplomasya, importante rin na nakikipag-usap tayo sa China kung paano mareresolba ito ng maayos dahil kailangan natin maghanap ng solusyon, kailangan din natin na magkaroon ng katahimikan sa lugar nay an at kailangan open ang communication lines natin.

Q: At saka naririnig din natin ang matatapang na statement ni Defense Sec. Gilbert Teodoro na nakakatuwa naman na after so many years, Duterte administration iba ang tono, ngayon ang tatapang ng statement pero sa isang bansa nakaka-worry naman na teka muna baka kung saan tayo umabot dito.

SEN. WIN: Correct. Tama itong mga statement na ito ay mahalaga rin dahil saloobin natin yan, yan ang nararamdaman natin bilang Pilipino. Mahalaga rin bilang mamamayan ng ating bansa talagang hindi natin maiaalis yan. Pero importante rin ang tinatawag nating backchanneling yung diplomasya, yan ang pinakamahalaga in fact yan ang dapat nating bigyan ng mahalagang pansin. Dahil kapag bukas ang backchanneling at bukas ang diplomasya itong mga word war mababawasan at mababawasan yan. Kung titignan naman natin, ikukumpara natin noong panahon ni Pres. Duterte, dahil nga bukas ang channel, bukas ang diplomasya, walang mga ganitong maiinit na salita na lumalabas ang nangyayari ay nagkakaroon ng understanding pero hindi mo maaalis sa atin ang saloobin natin, yan ang nararamdaman natin ay importante rin na maipahiwatig natin yan. Pero kaya nga ang aking pananaw dyan, dual track. Importante sa kabila diplomasya, back channeling para makahanap tayo solusyon.