SEN. GRACE POE'S INTERVIEW TRANSCRIPT
dzBB Bantay Balita sa Kongreso
Sunday, Jan. 15, 2023

Nimfa Ravelo: Ano po ang inyong assessment doon sa naging pagdinig ninyo nu'ng Thursday kung saan humarap na sa inyo ang mga opisyal ng CAAP?

Sen. Grace Poe: Alam mo mabuti na lang nagkaroon tayo ng pagdinig dyan, kasi unang-una, kahit hindi pa natin alam eksakto kung ano talaga ang nangyari, marami tayong natutunan na maaaring nagawa para hindi nangyari ito. Pangalawa, pagkatapos ng pagdinig na ito, kahit papaano nagkaroon ng kaunting magandang pagbabago doon sa CAAP. Sasabihin ko muna sa inyo mga natuklasan natin.

Unang-una, may sistema kasi ng air traffic control system, na'ndyan ang mga equipment nila. 'Yung equipment na 'yan parang kung anong meron tayo, kunyari ang ating computer o ang ating ibang appliances sa bahay, kailangan talagang kailangan lahat ng, kunyari meron tayong voltage regulator, kailangan maayos 'yun para 'pag nagkapower surge, hindi nasisira.

Pangalawa, bilang mga magulang, 'yung anak natin kapag nagkakaroon ng sinat, alam na natin 'yan kinukunan natin ng temperature, binibigyan natin ng gamot, dadalhin natin sa doktor. Pero maliban pa do'n, dapat yearly merong checkup ang bata. Ito 'yung naging problema sa kanilang sistema. Sila-sila lang ang nag-aayos, bagama't sila ay kwalipikado sa isang lebel, hindi naman po sila talaga 100 percent na certified para diyan dahil hindi naman sila ang manufacturer. So dapat kasama diyan, sinabi ng Sumitomo at saka ng Thales, dapat at least every year 'yan nagkakaroon ng maintenance check. Hindi nila ginagawa, hindi po ginawa ng CAAP 'yan magmula noong 2020, so halos magtatatlong taon na hindi po nache-check kung maayos ba ang pagtakbo ng mga air traffic control system na 'yan. At anong dahilan? Sabi nila dahil nasa negosasyon pa raw kung magkano ang magiging serbisyo na 'yun. So para sa amin sa Senado, wag naman ninyong ipagsapalaran ang isang bagay na napakahalaga para sa kaligtasan ng ating mga kababayan. So 'yan ang una na napansin natin, hindi pala sila nagme-maintenance check kasama ng manufacturer. Pangalawang nalaman din natin, kapag 'yung software update na kailangan para maging compliant sa iba't ibang mga sistema, hindi pa uli naa-upgrade since 2020 rin. So tinanong namin bakit hindi pa ninyo naa-upgrade, 'Ah kasi kapag inaupgrade mo 'yan meron kang mga kailangan pang bilhin na iba pang bagay para magkatugma doon sa bagong upgraded system.' Susmaryosep di ba? Parang iniisip namin bakit hindi ninyo sinasabi 'yan sa amin? Ibibigay namin. Pangatlo, alam mo ang CAAP kapag nagte-take off at landing ang mga eroplano, may bayad 'yan sa kanila dahil ang CAAP ay parang separate 'yan na korporasyon ng gobyerno. So kapag binabayad sa kanila dapat may pondo sila. Sabihin na natin nagkaroon ng pandemic, hindi sila nagkaroon ng pondo na masyado kaya binigyan sila ng Kongreso ng pera. Dapat kasi ang pera ng CAAP hindi nila nireremit sa gobyerno nang 100 percent. Magmula daw noong 2016, yung pera na 'yan ay binibigay na nila sa gobyerno. So sabi ko kay Captain Tamayo, bakit mo pinaparemit 'yan. Nu'ng panahon ni General Hotchkiss, sya ang namumuno ng CAAP nagawa naman niyang ipaliwanag na ito ay dapat ito ay pera ng CAAP para ang pangangailangan ng CAAP ay makuha nila dun sa pera na 'yun.

Ravelo: So kahit na walang ibigay na bagong pondo ang Kongreso, kung kailangan nila ng pondo for upgrade, doon pala nila pwedeng kunin?

Poe :Totoo po 'yan sapagkat sa isang taon maaaring kumita ang CAAP ng P2 billion. In fact, last year as of September, they're already at pre-pandemic levels with more than P2 billion already in income. So they have the finances if they just use it according to their mandate. GOCC nga sila, separate entity 'yan... Tapos tinanong ni Sen. Migz Zubiri, may CCTV ba kayo sa command center ninyo? Wala silang CCTV. Tayo nga mismong mga parking lot ng mga buildings merong CCTV, 'yun pa kaya. So ang magandang balita, as of yesterday or the day before, nagkabit na sila ng CCTV. So that's a step in the right direction. But tingnan pa natin ang iba pang gagawin nila. Ilang days pa lang naman, pero ang nais kong sabihin, ako ay nagpapasalamat doon sa mga air traffic control operators natin dahil doon sa nangyari, ginamit nila ang sarili nilang cellphones para makipag-usap sa ibang mga tower centers. So 'yung mga air traffic control operators natin dapat mas mapaswelduhan ng mas mataas dahil nagsisialisan, nagpupunta sa ibang bansa dahil mas mataas ang sweldo doon.

Ravelo: Doon sa mga nabanggit ninyo, naka-three years na walang maintenance, ang ikinatwiran nila dyan, ongoing ang negotiations doon sa Sumitomo at Thales para sa kaalaman ng mga listeners natin, 'yan ang mga provider ng technology so sila ang nakakaalam ng technology, sila rin dapat ang magpo-provide, kaya lang may sinisingil pa daw sila kaya hindi pa nila tanggapin, kinukuha sila ng CAAP ayaw pa nilang pumayag. 'Yun po ang kanilang katwiran, ongoing pa ang negotiations, pero sabi n'yo nga po masyado namang matagal ang three years. Sa pagtatagal na 'yon ng three years na siguro ang tagal ng pag-uusap, may kapabayaan po ba doon o ganoon talaga ang negosasyon, umaabot ng tatlong taon, normal po ba 'yun?

Poe: Para sa akin kasi, pagdating sa kaligtasan ng mga pasahero, hindi pwedeng ipakipagsapalaran 'yan. So kung meron man silang utang, hindi pa masabi ang eksaktong amount, kung hindi ako nagkakamali, almost a billion pesos ang parang estimate ng dalawang panig, mas mataas 'yung estimate ng gobyerno natin. Pareho silang may utang daw sa isa't isa so obviously nagbabangayan sila legally. So ang suggestion ni Secretary Bautista, and I appreciate this, is habang nakikipag-usap sila sa utang na 'yan, baka naman pwedeng magkaroon ng bagong negosasyon na habang pinag-aaralan natin kung ano talaga ang tamang pagbayad, gumawa tayo ng bagong kasunduan para lamang sa maintenance. So 'yun ang pinag-usapan nila at isa 'yan sa naging pangako ni Secretary Bautista sa closing natin na itutulak niya na magkaroon na ng ganyan. Kung hindi man, siguro mag-uusap kami sa Kongreso para sabihin kung kailangan ng supplemental budget allocation para matapos na 'yang utang na 'yan ng CAAP o kaya 'yung pera mismo na nakalap ay gamitin nila para doon. So isa pa 'yang pag-uusap dahil alam ko tatanungin ninyo cyberattack ba ito o ito ba ay sabotahe. Hindi pa po natin malaman 'yan. Ang CICC, 'yung investigative body para sa mga cybercrimes under the DICT sila po ay hindi pa tapos sa kanilang imbestigasyon.

Ravelo: Doon po sa inyong mga narinig, anim na oras ang hearing ninyo nu'ng Thursday, may klaro po ba na negligence, may kailangan po bang papanagutin o panagutan ang mga opisyal ng CAAP, 'yung enough po para sila ay masampahan ng kasong administratibo o kriminal?

Poe: Hindi ko pa masabi kasi dahil alam mo maaaring negligent talaga dahil hindi gumawa ng tamang desisyon, poor leadership mahinang pamamalakad, walang malakas na boses para gawin kung ano ang dapat gawin, pero ito ba ay intensyon na ginawa o talagang mahina lang sila. Isa pa 'yan dapat, ewan ko kung kriminal, kung may kapabayaan or negligence. Ngayon, maaari kasing nagdulot 'yan ng trahedya, mabuti na lang wala. So iisipin natin ito, kung mayroon bang namatay diyan, ano iyon, e di kriminal na agad, di ba. Pero whether may namatay diyan o wala, ang naging problema ay 'yung sistema hindi gumana. Anong dahilan no'n, dahil hindi namintina ng tama. So sino ang may kasalanan no'n? Sa tingin ko, hindi lang masyadong natutulak ang kasalanang kriminal dahil walang namatay. Pero hindi nangangahulugan 'yon na wala silang pagkukulang. Ayaw ko munang magbitaw ng salita dahil nga sinabi ko sa inyo na kahit sa aming pagdinig, kahit sila mismo, hindi pa nila matukoy kung bakit nangyari 'yon.

Umali: Sa Kamara po nu'ng nagkaroon ng briefing last Tuesday, may mga mambabatas po na nagsasabi na habang ongoing ang investigation, internal man 'yan o external, ng dalawang kapulungan ng Kongreso, mag-leave of absence muna 'yung mga matataas na opisyal ng CAAP. Kung kayo po ang tatanungin, sa palagay niyo po ba ay nararapat na mag-leave of absence, ano ho ba ang dapat nilang gawin habang wala pang report at hindi pa natatapos ang investigation?

Poe: Alam mo kasi ang CAAP nag-iimbestiga rin sa sarili nila. 'Yung National Transport Safety Board na batas sana na aking itinulak ay na-veto. Ibig sabihin no'n, pag may aksidente na transportasyon, kunyare, mga bus na hindi dapat nabigyan ng lisensiya dahil napakaluma na, hindi dapat LTFRB ang nag-iimbestiga niyan, dapat may independent body ng transportation, or hindi rin dapat LTO ang nag-iimbestiga. Kaya nga dito, ang mag-iimbestiga sa sarili nila, CAAP rin. Siguro habang may imbestigasyon, or at least para sa imbestigasyon, hindi dapat maupo sa panel o mga nag-iimbestiga ang CAAP head na si Mr. Tamayo at kung sino pa ang mga nasa ilalim niya. Dapat siguro kunin nila si General Hotchkiss kung kakayanin pa niya, 'yung engineers association ng Pilipinas, 'yung isang guest naming du'n sa Senado, (Engr. Lyndon Bague)... Sana bumuo ng independent body for the investigation and definitely, du'n sa investigating body, hindi dapat maupo do'n si Captain Tamayo.

Ravelo: 'Yun nga ang naging puna, na bakit ganoon? Sa kanila nagkaaberya sila ang nag-iimbestiga. Kasi ang air traffic management center managing the air traffic control ay nasa ilalim siya ng CAAP.

Poe: Du'n pa lamang makikita mo hindi pwedeng siya ang and'un. Siguro pwedeng magtalaga ang Presidente, ang administrasyon ng independent body. Alam mo, pinagkakatiwalaan ko si Secretary Bautista, matagal na 'yan sa pribadong sektor, iginagalang 'yan ng marami, siguro pwede siyang magtalaga ng mga pwedeng mag-imbestiga diyan na wala namang kinikilingan. Walang kinikilingan, ah, ano nga?

Ravelo: Walang pinoprotektahan

Poe: Oo, serbisyong totoo lamang.

Ravelo: 'Eto po, ang sinabi po, walang CCTV, buong building, buong compound airtight daw ang security, hindi pwedeng maglabas-pasok, lahat may CCTV camera except daw sa equipment room. Kapani-paniwala ba 'yun, Ma'am?

Poe: Alam mo sa tingin ko ha, siyempre 'pag inisip mo, disbelief. Ano ba 'yan. So feeling ko, either kapabayaan or katangahan or kung hindi man 'yon, kung hindi 'yung dalawang 'yon, maaaring meron ba silang itinatago du'n?

Alam mo, may isa pang video na ipinakita. Kasi aside from the air traffic control system dito sa Pasay, sa Manila, meron tayong lumang sistema na gawa rin ng Thales noon na nasa Tagaytay. 'Yung parang failsafe natin, mas lumang teknolohiya 'yon, microwave, pero makakatulong 'yon kung down ang system dito. Nakita natin, iisang tao lang ang nagbabantay do'n. Kawawa naman ang air traffic controller na 'yon, dapat daw apat sila, pero dahil siguro Bagong Taon, nagsiuwian ang iba. Tapos wala man lang security guard.

Ravelo: Sinasabi nila heightened alert kapag holiday season, madaming tao so dapat nakadeploy lahat. Bakit iisa ang tao?

Poe: Kasi di ba 'pag mayroon kang isang bahay o isang property na hindi mo binabantayan o hindi mo pinupuntahan, sa tingin mo ba 'yung mga nagbabantay do'n, iilan, hindi lahat may kunsensiya na kahit wala do'n ang may-ari o nagbabantay ay pupuntahan nila? Lalong lalo na kung buwan-buwan o taon-taon nang nakakalipas na hindi naman tsini-check. So siguro sabi nila, Bagong Taon naman, kahit na, hindi nila naisip 'yung heightened alert na 'yun, Bagong Taon naman, wala naman sigurong pupunta dito para magcheck, e di umuwi muna tayo sandali. Siyempre iniisip mo din ang pamilya mo, pagkakataon mo na itong makasama sila, tao rin naman 'yan di ba. So dapat talaga ay mayroong strict na pamamalakad at protocols 'yung namumuno ng CAAP. So para sa akin, ang kailangan mo doon, isang liderato na hindi lang nakakaintindi ng pamamalakad, dapat meron ding tapang na ipatupad ang nararapat.

Umali: Pero kayo po ba mananawagan ng resignation ng CAAP officials? Kasi so social media, nu'ng nangyari po ang insidente na 'yan, andaming nagde-demand ng pananagutan kasi siyempre naabala sila, 'yung mga OFWs natin nag-aalala na baka kapag nagpunta sila sa country of destination nila, baka naman hindi sila tanggapin o wala silang trabaho.

Poe: Kawawa talaga ang mga OFW natin dahil siyempre kabado sila, hanapbuhay nila 'yun di ba, so marami talagang nakadepende, unang-una sa kaligtasan, pangalawa, sa maayos na mga schedule ng eroplano. On time dapat. Kung tatanungin mo ako personally, sa tingin ko dapat merong ibang mas magaling na mamuno diyan.

Ngayon, bilang chairperson ng committee, sa tingin ko hindi dapat makialam na ngayon si Captain Tamayo sa imbestigasyon. Pangalawa, hindi namin mapipilit na magresign siya, 'yan ay isang appointed position di ba pero maaari sigurong magtalaga muna ng iba na talagang magaling na magpalakad ng CAAP habang iniimbestigahan natin ito.

Ravelo: Naikukumpara nga sa PNP na sila pinagku-courtesy resignation dahil sa drug links ng mga pulis, hinahanap pa kung sino ba talaga ang sangkot, pero dito klaro na ho na may panangutan at ang hinahanap na lang natin ay kung sino.

Poe: Tanungin ninyo si Secretary Bautista kasi ang desisyon na mag-courtesy resignation ang PNP ay desisyon ng Secretary ng DILG. So siguro tanungin ninyo si Secretary Bautista, kami pwede naming siyang tanungin pero kayong media direcho kayo sa taong nagbibigay ng balita, may pananagutan siya na sagutin 'yung mga hinanaing ng ating mga kababayan.

Umali: Noon pong hearing ninyo last Thursday, sinabi ninyo na para namang ine-embrace ng NAIA ang ranking nito as the third most stressful airport in the Southeast Asia and Oceania region. Ngayon po kasi nauungkat din ang privatization ng NAIA.

Poe: Sa huling topic natin dito sa privatization ngayon, mahalaga na naisip niyo 'yang tanungin, ako kasi, itinutulak ko ang pagiging pribado ng pamamalakad ng NAIA. Noon pa 'yan na kanilang inilatag, 'yung ng private sector, ang magiging kasama diyan 'yung Gokongwei, Aboitiz, Ayala, MVP Manny Pangilinan group, 'yung mega consortium. 'Yung iba siyempre nag-aalala na, 'Naku pribado 'yan baka tumaas ang mga fees natin.' Hindi po. Kasi 'yan po ay kontrolado pagdating sa pricing ng gobyerno pa rin. Pero ang magiging maganda diyan, sila kasi may pera para pagandahin 'yan, ang airport. At meron silang mga tao na sinuswelduhan ng maayos para ang pamamalakad mas maging maganda. At siyempre, meron din silang mga shareholders o mga investors na 'pag pumalpak sila, 'yung value ng kanilang kumpanya ay nakasalalay din sa tagumpay ng pamamalakad ng airport. So para sa akin ang isang magandang naging ehemplo diyan ay ang Mactan-Cebu airport. 'Yan po ay pribado, 'yan po ay Megawide at GMR partnership. Kung makikita ninyo ang disenyo ng Mactan-Cebu airport ay kahiya-hiya po ang labas ng NAIA kumpara doon. Pangalawa, ako mismo nag-inspeksyon niyan, naging maayos ang pamamalakad magmula nang sila na, ang pribadong sektor na ang nag take over. Ang importante 'pagka magkakaroon tayo ng solicited bidding or unsolicited proposal, kailangan transparent at 'yung mga probisyon diyan ay maayos.

Sisiguraduhin ko naman bilang chairperson ng public services na namamahala diyan sa mga airport at transportation na kikilitasin natin ang mga probisyon na hindi ito nakakasama sa gobyerno at sa taumbayan. So 'yun naman po ang aking maipapangako diyan sa ating mga kababayan.

Ravelo: Dalawang huling tanong na lang po, 'yung isa doon sa privatization, kailangan bang makasama ang pagpapalit ng pangalan? Naging controversial rin po 'yan, palitan daw.

Umali: Sa Kamara actually, may mga panukalang batas na gustong palitan na ang NAIA.

Ravelo: Instead of NAIA, Ferdinand Marcos naman. Ang isa ko pang tanong, Ma'am, para maidugtong na po, ano 'yung take ninyo doon sa rekomendasyon po na papasukin daw po ang militar kapag nagkaroon daw po ng ganitong aberya sa air traffic control dahil may concern dito ang national security.

Poe: Doon sa unang tanong ninyo, sa tingin ko hindi pwede kasing political ang dahilan sa pagpapalit ng mga pangalan ng mga kung anu-anumang institusyon natin. Pero nasa kamay kasi ng mga, sa batas na I think, pwedeng palitan nila kung gusto nila. Ako naman, pwede nating gawing neutral kung anuman 'yung magiging kasagutan diyan. Kasi, alam mo, 'pag nagkakaroon ng kulay ang isang bagay, nawawala talaga 'yung pagiging independent. At importante sa akin 'yung independence na pamamalakad ng ibang GOCCs natin. Doon naman sa pangalawang tanong ninyo...

Ravelo: Kung ang military ay papasukin daw po sa imbestigasyon o 'pag takeover siguro sa operation kapag air traffic control ang pinag-uusapan.

Poe: Okay, first of all, ang tanong, may capability ba ang military to fully run the operations of CAAP. Siguro sila rin naman ay mag-aatubili diyan. Ang pwedeng gawin ay dapat kasama doon sa investigating body, meron isang military na representative na ang kanilang expertise ay national security at siguro cybersecurity para makadagdag din sa mga eksperto na mag-iimbestiga nito. Pangalawa, dapat siguro doon sa air traffic command meron talagang kooperasyon doon sa military para, hindi lang naman commercial flights ang binabantayan natin, kung merong pumunta sa ating airspace na hindi authorized, kunyari galing sa ibang bansa na walang authority at violation ng airspace natin, dapat alam din kaagad ng military dahil bubusinahan nila ang mga airforce naman natin para i-intercept ito.

Umali: Last question na lang po, masusundan ba ang imbestigasyon ng Senado? Meron na ho ba tayong petsa?

Poe: Wala pang petsa kasi, unang-una, merong mga proposal ang ibang kasamahan natin na dapat magkaroon muna ng executive session para 'yung mga hindi nasabi 'nung hearing ay masabi 'nung iba na mas panatag sila. So siguro pag-resume ng session magkakaroon muna tayo ng executive session pero in the meantime, patuloy naman ang pagtatrabaho ng Department of Transportation sa kung anuman ang mga hakbang na dapat nilang gawin para unti-unti ay maayos ang sitwasyon at maimbestigahan ito.

Ravelo: With that, Ma'am, thank you so much po.

Poe: Magandang umaga at salamat din sa inyo.