TRANSCRIPT OF KAPIHAN SA SENADO WITH SENATOR WIN GATCHALIAN

NATIONWIDE GRID UNDER RED AND YELLOW ALERTS

Q: Sir, unahin natin itong mainit na issue about energy dahil sa tindi nga ng init. Despite the assurance of the Department of Energy, there will be enough supply of power kahit daw magkaroon ng strong El Niño. Pero almost two weeks ago, lagi na hong naka red and yellow alert ang Luzon and Visayas grid. And Mindanao grid eh, isinailalim na rin po sa yellow alert. So sir, ano po ito? Na-miscalculate? Nagkamali sila ng projection? Or beyond their control itong nangyayari? Dahil sa tindi ng init, talagang sobrang tumaas ho yung demand ng supply ng kuryente?

SEN. WIN: Ah, bigyan ko muna ng konteksto, bago ko sagutin yan. Ah, pag nag-yellow alert, ibig sabihin na, in layman's terms, malapit na mag-brown out.

Pag nag-red alert, meron tayong mga bahagi sa ating bansa na nagba-brownout na. So pag nag-brownout na yan, walang negosyo. At pag walang negosyo, apektado yung ating mga kababayan. Kaya ang nakita ko, yung mga dahilan kung bakit nagkakaroon ng red alert. Tatlong dahilan ang nakita namin; Unang-una, maraming plantang pumalya. 47 plants ang nag-forced outage. Totaling to about 3,000 megawatts ang nawala sa sistema natin. From Luzon, Visayas, and Mindanao. Pangalawa, walang tubig sa mga hydroelectric power plants natin. 21 na mga power plants, hydro power plants ang tumigil. That's about 800 megawatts ang nawala. At tumigil siya dahil, natuyo yung mga river systems natin. Natuyo yung mga pagkukunan nila ng tubig. Kaya hindi makatakbo yung mga hydro power plants natin. Pangatlong dahilan, yung tinatawag natin, duration. So ibig sabihin, itong mga planta, mas mababa yung lumalabas na kuryente sa kanilang planta. Dahi yung iba, sira, yung iba, kulang sa supply, iba-ibang dahilan, 13 plants yun ang nawala. Kaya ang sagot sa katanungan mo, dalawa. Una, may mga bagay talagang hindi nako-control. Tulad yung pagtuyo ng mga river systems natin. Kaya yung hydro power plants tumigil. 21 na mga hydro power plants tumigil. Pero may mga bagay rin na pwede nilang ma-kontrol. Unang-una, bakit nagkaroon ng mga forced outages yung mga planta natin ngayon? 47. Ganun karaming forced outages ang nawala sa sistema natin. Dapat maimbestigahan ito. Dapat tignan mabuti kung bakit nagkaroon ng forced outage. Dahil nung nagkaroon ng forced outage, nakita ko tumaas rin ang presyo ng kuryente. Sa WESM, pumapalo na ngayon ng 8 pesos ang presyo ng kuryente. So wala ka ng kuryente, tumaas pa ang presyo ng kuryente doon sa mga may kuryente. Kaya importante na maimbestigahan ng DOE at ng ERC kung bakit ang daming planta ang pumalya. Nakita ko rin sa mga iba sa mga dahilan ng mga pumalyang planta. Iba, walang krudo. Pwede bang dahilan na walang krudo ang isang planta? Dapat may krudo ka para patakbuhin yung planta mo.

So bottom line, ang aking payo sa DOE ay magkaroon ng task force na dahil base sa mga forecast ng pag-asa at ibang weather experts, iinit pa yung panahon sa darating na araw. Kumbaga ito ay parang umpisa pa lang. At sabi ng ibang mga eksperto na iinit pa dito sa darating na May. So wala pa tayo sa kalagitnaan pagdating sa init. Kaya dapat gumawa na sila ng task force. At pangalawa, patawagin nila yung mga may-ari ng planta. Bakit 47 ang nawala?

I'm sure Cely, expert ka na rin dito. Every summer makikita natin may ganito na pumapalyang planta. Pero hindi 47. Hindi ganito karami. So dapat imbestigahan ito ng DOE. At ako nakikita ko rin na nagkulang sila sa pag-forecast ng worst case scenario. Alam natin yung El Niño ay papasok na. Alam natin na napaka-init ang panahon. Alam natin na posible rin mawala ng tubig sa mga river system natin. Ito yung worst case scenario. Pero hindi natin napagplanuhan yung worst case scenario. Kaya nakakakita tayo ngayon ng mga red alerts. At baka humaba pa at dumami pa yung red alerts sa mga darating na panahon. Kaya nandito na tayo. Paghandaan pa natin. Yung mga generators ng mga malalaking kampanya, paganahin natin yun. Kung kaya nga mag-cloud seeding. Sa Dubai nag-cloud seeding sila kaya umulan doon. Kung kaya mag-cloud seeding sa atin, mag-cloud seeding rin tayo para yung mga hydro power plants natin gumana. Isa sa mga dahilan kaya hindi doon gumagana yung hydro power plants natin, hindi umuulan. Kung kaya natin mag-cloud seeding, mag-cloud seeding tayo para tumakbo yung ating mga hydro power plants.

Q: So sir kung nagkamali sila ng forecast doon sa possible worst case scenario, wala pong liability yun? Walang negligence doon?

SEN. WIN: Magfa-file ako ng resolution para maimbestigahan ito at tignan mabuti kung sino ba ang nagkulang. Pero matagal na natin panawagan ito.

December pa lang sinasabi natin, let's plan for the worst case scenario. Yung pinakamalala ang pwede mangyari sa ating bansa. At ito na nga, nakita natin yung malala. At tingnan rin natin kung ano pa yung pwede natin gawin as interim contingency measure. Bigyan kita ng halimbawa, tinitignan ko yung ancillary reserves. On the average, 50% lang yung na-contract. I'm sure expert ka na rin dito. Matagal na natin pinag-uusapan, dapat 100% contracted yung mga reserba. Para kung mabawasan ng supply, meron tayong reserbang pagkukunan. Pero hanggang ngayon, 50% pa rin. So ang tanong, bakit hindi minamandato ang NGCP na gawing 100%? At ano ang penalty nila kung hindi 100% ang ancillary reserves?

Q: Sir, ano yung sinasabi nila na may papasok ng mga solar power plant? Wala ba itong naitulong? Yung mga renewable energy ba? O konti lang ang naitutulong nila sa karagdagang power plant?

SEN. WIN: Nakatulong rin, Cely. Pero itong El Niño natin, mas malala sa nakita natin. Actually, sa mga almost... How many years na tinatrack down natin itong supply ng kuryente natin. Dito ko lang nakita na isa sa dahilan kung bakit tayo nagkaka-red alert yung pagkatuyo ng ating mga river system. At yung mga hydro power plant natin hindi gumagana. Dati kahit papano yung hydro power plant natin gumagana. Pero ngayon, 21 na hydro power plant natin talagang tumigil. So kaya tingin ko hindi lang dapat tignan natin yung factor ng energy sector. Pero kung kaya nga, sabi ko nga, naiisip ko, kung kaya mag-cloud seeding, sa labas na ito kasi ng energy sector, pero dapat gawin pa rin natin para magkaroon ng tubig sa mga hydro power plants natin. Kasi baka lumala pa eh. Baka ibang hydro power plants natin tumigil rin.

Q: So sinasabi ata sir, today may pinatawag na meeting ng Department of Energy para nga ma-address itong situation. So are you hoping na may mga magawa nga silang hakbang para maiwasan yung mas tumindi pa itong mga power outages sa darating naman?

SEN. WIN: Oo. Dapat natin paghandaan to dahil ayon sa forecast, mas iinit ang panahon. At pag uminit at hindi umulan, baka yung iba nating hydro power plants tumigil rin. Kung tumigil yung mga ibang hydro power plants natin, talagang magkakaroon tayo ng mas malawak na brownout. At dapat maiwasan natin ito.

Q: So sir, yung ifa-file niyo na reso, kailan nyo ifa-file at kailan nyo intend na maipatawag yung investigation? Kasi nga parang oras yung kalaban natin.

SEN. WIN: Oo. Tama. Ifa-file ko hopefully today, latest Monday. At magre-request tayo sa Committee on Energy na ma-hear ito kaagad. Dahil nga ayon sa mga eksperto, nasa kalagitnaan pa lang tayo ng matinding init na nararanasan natin. Kaya mayroon pa tayong dapat ayusin sa mga darating na panahon.

Q: So dito sir sa mga nangyayari na pagpalya ng maraming planta ng kuryente, ang liable ba dito at maraming dapat ipaliwanag ang GENCOS o NGCP?

SEN. WIN: GENCOS ito. GENCOS. At matatandaan natin, dahil nga sa mga hearing na na-conduct nung mga unang panahon, meron nang tinatawag tayong Reliability Index. So ibig sabihin, yung mga planta hindi dapat basta-bastang pumapalya. Dapat ma-improve yung kanilang maintenance, i-anticipate nila yung mga problema sa planta nila, i-anticipate nila yung mga pangangailangan nila para hindi pumalya yung planta nila.

Nakita ko doon sa mga listahan, yung iba walang krudo. Ibig sabihin, hindi nila na-anticipate, na kakailanganin nila ng krudo. Yung iba, walang tinatawag na feedstock o yung pang-supply ng kanilang mga planta. So dapat na-anticipate ito. So nakita ko doon sa report, napakadaming mga isyu na pwedeng iwasan naman na hindi naiwasan. Bakit nagkaganyan? So yun ang gusto namin marinig sa DOE at dapat rin nilang masagot.

Q: Sir, good morning. Sir, nabanggit niyo na ang daming mga questionable. Aside from yung parang pagpapabaya, kapalpakan, may nakita ba kayo na parang sinister or something na yung sinabi mo kanina na nagkataon pa na nag-spike yung rate tapos yung walang krudo, hindi kaya parang intentional like the mafia cartel doon sa bigas. Para lang na-manipulate ang supply and pricing ng kuryente.

SEN. WIN: Wala pa naman akong nakikitang ganon sa mga information na nakuha ko. Pero iimbitahan rin natin ang WESM, yung wholesale market at yung PEMC. yung nag-ooperate ng market natin. At imbitahan rin natin yung Philippine Competition Commission para ma-analisa nila itong sitwasyon na ito.

Pero sigurado akong tumaas ang presyo. Kaya I'm sure marami makakaramdam nito. Kahit na hindi natin binubuksan masyado yung aircon, mataas ang billing natin. Kaya nga, kung isipin mo, may mga lugar na brownout pero ang taas ng billing natin ngayon. So, dapat mapag-aralan yan ng mabuti.

Q: Sir, just to educate me and others, siguro ano yung possible na worst punishment naman if ever na mapapatunayan yung liability ng gencos? Parang dissolution of the contract or closure of the operations?

SEN. WIN: Meron tayong tinatawag na reliability index. So, in other words, pinapayagan sila kung ilang araw lang pwedeng i-maintain at pumalya yung kanilang planta. Para may accountability sila na ayusin yung kanilang planta at i-maintain na maayos. At kung lumampas sila doon, may penalty. In fact, ang ERC, maraming beses na nag-penalize sa mga gencos dahil lumampas sila doon sa reliability index.

Q: Sir, last from my end. Do you share the view of the other senators na it's about time to repeal, abolish or review or amend the EPIRA law? Dahil apparently it's a total failure.

SEN. WIN: May mga bagay na dapat ayusin sa EPIRA. May mga bagay na dapat i-tweak o pagandahin pa sa EPIRA. Pero hindi ko masasabi naman na total failure. Dahil ginawa ang EPIRA para sa pribadong sektor para makapag invest sa power sector. Kaya ang gobyerno ngayon, hindi na gumagastos sa power sector. Pero importante rin na ang power sector ay ginagampanan yung kanilang responsibilidad. Lahat yan. Genco, tansco, DU, lahat yan may responsibilities. May responsibilidad sila. At dapat gampanan nila yun.

NUCLEAR POWER

Q: So sir, it's about time ba na i-consider na yung nuclear power plant? Dahil antagal ng problema yun ang taas nga na singil sa kuryente sa bansa. Tapos ngayon laging meron tayong power outages. Makaka-address ba ito sa...

SEN. WIN: Kung iisipin natin yung Ukraine invasion, ang buong mundo ngayon nagpalit na ng isipan. Naging mas bukas na sila sa nuclear power. May pros and cons sa nuclear power. Ang maganda sa nuclear power, mas episyente siya. Kailangan mo lang ng konting feedstock o konting raw material para mag-produce ng kuryente. Pero ang con naman, ang negative naman niya, may pagkadelikado ito. Kaya dapat natin pag-aralan, pag-isipan, at yung approach sa nuclear, dahan-dahan. Hindi pwedeng biglain ito. Hindi ito kagaya ng solar. Pag naglagay ka, walang safety concern. Ito malaki ang safety concern. At yung waste disposal concern. Malaki ang issue rin yan. So, ako, bukas ang aking isipan. Nagiging ganyan na ang trend ngayon dahil nga of energy security. Pero importante na pag-aralan at yung ating pagpasok dito ay dapat masusi nating pag-aaralan.

RENEWABLE ENERGY

Q: So how should the government balance these petroleum ventures with its goal of transitioning into renewable energy?

SEN. WIN: Ang oil and gas magiging mahalaga pa rin sa mga susunod na taon. Hindi mawawala yan. In fact, yung mga malalaking kumpanya tulad ng BP, Shell, ExxonMobil, lahat sila nage-explore pa rin ngayon. Ang Middle East, tuloy-tuloy pala yung na-exploration nila. So mayroon tayong tinatawag na energy transition. Dito papasok yung gas as part of the transition. Kaya sinusuportahan ko, actually matagal na rin natin sinasabi, hindi lahat ng ating service contract nasa loob ng West Philippine Sea. Marami doon outside. At pwede natin umpisa na yung exploration doon. Alam ko, ang DOE nagpa-plano na hikayatin yung mga may service contract na mag-explore na sila dahil kailangan natin ng enerhiya sa mga susunod pang mga taon.

Q: Sir, balikan ko lang yung sa nuclear energy. Although sabi nyo, bukas yung isipan pero importante pa rin na pag-aralan. Are we, from how you're seeing it from your answer, are we ready for this? Meron ba tayong... Sapat or technical know-how, resources to possibly consider?

SEN. WIN: Hindi pa tayo ready. In fact, wala pa tayong regulator. In fact, yung mga treaties na dapat natin pirmahan, I think may mga apat o lima pang treaties na dapat natin pirmahan. On waste disposal, on safe use of nuclear, hindi pa natin tapos yan. Yung mga magpapatakbo ng planta, ito kailangan ng technical people. So hindi pa tayo ready. Pero nag-uumpisa na maging ready. At kaya yung budget ng DOE, sinusuportahan natin yung kanilang nuclear program. Almost five years na sinusuportahan natin at naglalagay tayo ng pondo doon para maging ready ang gobyerno natin. At maganda naman ang ginagawa ng DOE dahil dahan-dahan din yung kanilang approach pagdating sa nuclear.

Q: Sir, kasi ang lagi pag sinasabi, nuclear energy, ang lagi sa discussion, ang laging tinatap ng mga proponent, buhayin yung BNPP. Pero ang tagal na ng technology na nandun.

SEN. WIN: Sa mga nakausap ko, nakita ko yung interview ng Russian ambassador. Sabi niya, economically unviable na ito. May mga nakausap akong experts sa Korea. Sabi nila, mas maganda pang magtayo ng bagong planta dahil new technology, mas episyente, mas safe. Kaya ako hindi ako technical expert. Sa akin, common sense, mas maganda pang magpatayo ng bago na planta dahil bagong teknolohiya yung gagamitin natin. For example, ang uso ngayon, yung tinatawag nating SMRs, small modular reactors na yun na ang trend. Mas maliit siya, mas madaling ipatayo, less cost, less ang gastos natin doon or sinuman ang gagastos. So, in other words, ito ang mga bagong teknolohiya, kaya tingin ko mas bagay para sa atin, lalo na bago pa lang tayo papasok.

Q: Sir, last na lang. Yun doon sa sari-sari yung proposal, may nagpo-propose din na we consider yung promotion of solar, wind energy. What do you think, sir?

SEN. WIN: Pagdating sa enerhiya, lalo na pagdating sa teknolohiya, iba-iba kasi ang features. Iba-iba yung katangian nitong mga technology. May pros and cons lahat eh. Solar and wind, malinis siya pero hindi naman araw-araw may araw o may hangin. Ang nuclear naman, mahirap ipatayo, complicated, pero pag tumakbo yan, wala nang patayan yan, tuloy-tuloy ang supply. Ang gas and coal, mas mura, pero obviously merong greenhouse gas emissions. Kanya-kanya. Kaya binabalanse yan. Kaya nga ang tawag parati sa buong mundo, hindi lang sa atin, ay energy mix. Mini-mix mo talaga yan at binabalanse mo kung ano yung mura, ano yung malinis, ano yung bagay sa atin. Buong mundo, ganun. US, Europe, Japan, talagang energy mix ang tawag nila.

Q: Sir, sabi nyo nga iinit pa, sabi na rin ng pag-asa. Nakikita nyo po ba na magkakaroon na ng scheduled rotational brownout para sa isang lugar na ito, brownout kayo?

SEN. WIN: Possible yan. Magandang tanong yan. In fact, pinitignan ko nga itong mga plantang pumalya, tsaka yung mga hydro na hindi tumatakbo. Pag hindi talaga tayo gagawa ng cloud seeding o iba pang interventions, talaga makakakita tayo ng rotating brownouts. At mas mainit, mas tataas ang demand. Mas mainit, mas bababa ang supply. Dahil wala nga tayong hydro. So, kung wala tayong ibang intervention, hindi malayo na magkakaroon tayong rotating brownouts. Especially here in Metro Manila dahil ito yung tinatawag natin, demand center, load center to it. So, mas mararamdaman natin yan dito.

Q: So, sir, yung mga power plant ba talagang luma na kaya madaling pumalya? So, it's about time ba talaga na magkaroon tayong mga additional power plant?

SEN. WIN: Actually, Cely, dun sa mga pag-aaral namin, walang connection yung luma ang planta tsaka sa brownout dahil kung maganda ang maintenance ng planta, kaya yun tumakbo ng mahaba. Nakita namin, wala siyang correlation. Pero, syempre, mas bagong planta, mas episyente, mas mura. Actually, yung bagong planta, mas mura ang china-charge sa mga consumers. Yung luma kasi, ano na siya, hindi na siya efficient, magastos na. But in terms of utilization and capacity, halos pareho lang.

Q: Isa lang, binanggit mo kanina sa iyong ERC may mga pinagmulta in the past. Itong nangyari na ito na supposedly may mga maging 20 na planta yun biglaang pumalya, do we expect the same thing to happen to the ERC dito sa mga gencos na ito?

SEN. WIN: Yeah. That's why ang panawagan ko sa ERC, yung... i-practice nila yung Reliability Index. Ito yung sinusundan lahat ng gencos. Hindi lang ito pinapractice sa Pilipinas, pati sa Amerika, naglabas sila ng ganito Para magkaroon ng accountability nga yung mga gencos at i-maintain nila mabuti yung kanilang mga planta. So tingin ko, meron mga plantang lumampas na doon sa Reliability Index at dapat pagmultahin sila.

POGO OCULAR INSPECTION

Q: So sir, kahapon, about POGO naman ito sir. Nag-conduct kayo na ocular inspection sa isang POGO hub dyan sa Tarlac na sinasabing may involved na officials, may mga nai-share sa inyo ng mga information ng mga authorities.

SEN. WIN: Ang aking unang impression, lalo kong ikinagugulat, merong 14 na villas doon. Isang villa is worth 44 million. At kumpleto, andun si She at yung ibang pang mga kasamahan natin. Merong swimming pool, ang ganda ng landscape, may private compound. At yung villa na pinuntahan natin doon nakatira yung mastermind. Doon nakatira yung pinaka-ulo na nakatakas. Doon sa pag-raid nila, yung pinaka-mastermind nakatakas. Yung second in command nahuli, pero yung mastermind nakatakas. Dahil natuklasan namin na meron pa lang mga tunnel sa ilalim. May mga tunnel sa ilalim. So talagang handa sila na kung magkaroon ng raid, may takbuhan sila. So, makikita natin na itong mastermind, pugante to, fugitive ito. May kaso to sa China, may kaso to sa ibang lugar, at dito nagtatago sa atin. So, ang impression ko dito, itong mga puganteng to, itong mga kriminal na ito, nandito sila para manirahan permanently. Bakit ka naman gagastos ng 44 million sa isang villa kung hindi ka maninirahan dito permanently? Pangalawa, alam nila, kung mahuhuli sila, meron silang koneksyon sa taas, no? Hindi ko na muna babanggitin kung sino-sino itong may ito, but based on the briefing and information, naka-penetrate na sila sa mga enforcers natin. So, malakas yung loob nila na kung mahuli ako, kaya kong aregluhin yung mga otoridad, kaya kong lampasan yung mga kasong ifa-file sa akin, at makakawala rin ako. Biro mo isang villa, 44 million. Yung buong compound na yun, nakita ko na siguro mahina billion ang investment doon. Mahina isang bilyon doon. Malaki, nakita niyo na, condominium, office spaces, at napakalaki ng compound. So, ang impression ko dyan, kung sinuman ang namuhunan doon, alam niya may protection siya. Dahil hindi ka mamumuhunan ng malaking pondo kung alam mo mahuhuli ka rin. Kung alam mo na makukulong ka rin. So, yung mga taong pumunta doon, talagang alam nila kung paano mag-operate dito sa Pilipinas. At yun yung nga yung kinakatakutan ko na yung POGO, isang bagay na dapat maalis, pero ang aking kinakatakutan, maka-penetrate na sila sa mga matataas na tao. Dahil, saan tayo tatakbo? Kahit na manghuli nang manghuli ang PAOCC, kung mapro-proteksyunan sila sa ibang ahensya, wala rin pupuntahan. At ganoon na nga nangyayari ngayon. Sabi nga kahapon ng PAOCC, sa loob nitong bagong team ng PAOC, apat na raid na ang nagawa nila. Pero tuloy-tuloy pa rin, nakikita nila yung ganitong klaseng operasyon. At meron pa silang sinu-surveillance na 100 na ganitong operations pa. So, kaya nga sabi ko nga, paulit-ulit lang ito.

Hindi mawawala ito. At kailangan na talagang i-ban yung pogo kung mawawala itong mga criminal sa ating bansa hanggat binibigyan sila ng oportunidad na mag-operate sa ating bansa.

Q: Sir, privately, in-identify po ba ng PAOCC kung sino yung connection or protector nito mga taga-POGO?

SEN. WIN: Meron silang mga names, pictures. But of course, I cannot disclose that ngayon. Pero nagulat ako. Actually, kinilabutan ako dahil yun na nga. Itong mga taong to, alam rin nila maglagay eh. Alam rin nila manuhol. Alam rin nila sino kakausapin. At malaki yung pera na umiikot. Kaya meron din silang kakayahan na gawin itong mga ito. At kaya nga, naisip ko, ang lakas naman nila magpatayo ng bilyung-bilyon na pasilidad doon na illegal ang ginagawa. Walang legal na ginagawa doon. Walang POGO ah. It's just purely love scam, crypto scam, at iba pang mga scamming activities ang ginagawa nila doon. Wala yung POGO talaga. Wala yung gaming. Puro scam.

Q: Pero registered sila as POGO?

SEN. WIN: They are duly registered sa ilalim ng PAGCOR. Merong PAGCOR office doon na pinuntahan namin, pinakita ng PAOCC. Merong 24/7 PAGCOR personnel na nandoon. Pero nakalusot pa rin itong scamming activity. Itong Zun Yuan Technology.

Q: Sir, permanent na pinasara itong Zun Yuan?

SEN. WIN: Yes, permanent na pinasara ito. At in the process na ngayon ang gobyerno na i-seize yung assets. Dahil yung mga ganitong mga krimen, pwedeng kunin ng gobyerno yung asses para hindi na magamit ulit sa hindi magaganda.

Q: So sir, kinonfirm din ba ng mga authorities yung possible connection nila sa mga LGUs like yung naging allegation niyo sa isang local executive na kaya nakakapagpatuloy ito?

SEN. WIN: To be honest, hindi confirmed. Hindi nila kinonfirm because of course very careful rin sila. Pero maraming dokumento na nagko-connect dito sa local government unit. In particular yung local chief executive nila. Bigyan ko kayo halimbawa yung electricity bill nakapangalan pa doon sa local chief executive. Yung ilan sa mga sasakyan nakapangalan. So kaya hindi mo maalis sa isip natin na mayroong connection. But of course sa hearing, bibigyan naman natin ng oportunidad lahat na magpaliwanag at ma-explain nila kung bakit nagkaganito.

Q: So after the ocular inspection, magkakaroon na ng hearing?

SEN. WIN: Yeah, magkakaroon. I think nakaset na ito this first week of May.

Q: Pero sir sabi nyo nga, parang paulit-ulit lang ito magiging problema sa POGO. Kahit naipasara, meron pa rin nandyan, tapos involved pa rin sa iba't ibang criminalities. Pero walang action kasi ang executive. So, determinado ka na mag-file ng proposed bill para i-repeal na lang yung nag-a-allow dito sa POGO?

SEN. WIN: Yeah, yun ang aming sinusulat ngayon. But we're determined. Ang kagandahan ngayon sa lower house, meron rin isang bill banning POGOs. So sasabay tayo doon. Pero kami in the process na kami of filing that. Dahil hindi talaga titigil ito. At ang aking kinakatakutan, yung mga pugante, mga fugitives ang nandito, criminal syndicates. Nakita nga namin kahapon, marunong sila mag-operate. Hindi sila yung mga pupunta lang dito, magpapatayo. Alam nila yung kalakaran ng bansa natin. Very organized sila. At yan ang mga taong, yan ang mga klaseng taong nandito sa atin. At walang pakialam sa katahimikan ng ating bansa.

Q: So sir, wala na talaga kayong naasahan from the executive na sila yung mag-ban dito?

SEN. WIN: I Hope. Ako ay umaasa pa rin na ang executive ay mabuksan yung kanilang mga mata na itong POGO walang kabutihan na ibinibigay sa atin, kundi kahihiyan ang binibigay sa atin. In fact, maraming mga international news agencies pinapakita itong POGO at scamming at human trafficking na nangyayari sa ating bansa. Maraming na ako nakita sa YouTube. So hindi kabutihan ang nakikita natin dito kundi kahihiyan ang dinadala nitong POGO sa ating bansa.

Q: Kung legislative action ang gagawin niya, mag-approve kayo ng batas para nga ipagbawal na itong POGO sa ating bansa, umaasa naman kayo na hindi dito ivi-veto ng Malakanyang?

SEN. WIN: Well, tingnan natin. Importante yung deliberation. At magkakaroon kami ng oportunidad mailabas itong mga ganitong krimen, mailabas yung salot na dinadala ng POGO. At mailabas natin na walang kabutihan. Dahil ang argument ng PAGCOR, marami silang kinikita dito. Pero makikita natin kahapon, idi-deport natin 400 plus na mga dayuhan. Nagrereklamo na yung PAOCC dahil araw-araw pinapakain nila ito, araw-araw binibigyan ng medicine. Yung mga kababaihan na may anak, araw-araw pati anak, pinapakain. Yung deportation, tayo pa magbabayad nun. At yung haba ng proseso, dahil hindi naman kaagad tinatanggap ng China o ng Vietnam, may proseso rin yun. So habang nandito sila, pinapakain natin. Ang balita ko, one deportation process will cost you about P90 million. So malaki ang ginagastos natin. Hindi simpleng pag nahuli natin, papaalisin natin. Hindi simpleng ganun. Merong proseso yan. At habang nandito sa bansa natin, responsibilidad natin yan. Pakainin at mabuhay sila.

Q: Malaking sakit ng ulo pala yun.

SEN. WIN: Malaking sakit ng ulo. Saan mo sila papatulugin? Isang problema yun. Kahapon nagre-reklamo yung PAOCC saan namin papatutulugin itong 400 plus? Hindi naman pwede dito patulugin. So kukuha pa sila ngayon hotel or pension para patulugin doon. So malaking logistical issue rin itong mga ganitong pagre-raid.

Q: Hindi yun sir pwede na i-liquidate. Ay ireimburse pala. Honest question yun ah.

SEN. WIN: Pwede naman. Ang infairness naman sa PAOCC, they respect the human rights aspect na hindi naman pinapabayaan. Ang punto ko lang, yung ganitong paghuli at pag-deport hindi libre. May gastos rin sa atin. So, krimen na dinala nila, tayo pa gagastos para paalisin sila.

Q: Hindi dapat embassy ng China.

SEN. WIN: Hindi. Tayo ang gagastos.

Q: Sir, clarify ko lang. Yung 90 million per batch, per person?

SEN. WIN: Per batch. On the average yan.

Q: Can you also walk us through? Tunnel, although na-mention yun kahapon, yung tunnel, going to where yung tunnel?

SEN. WIN: Ang balita ko kahapon, hindi namin nakita yung tunnel, kasi they're still gathering evidence. Yung tunnel, connected sa mga ibang villa. So, connected sila. Yung villa naman, merong pinto na palabas ng compound. So, ang theory ng PAOCC kaya nakatakas yung mastermind, ginamit yung tunnel, lumabas sa isang villa, at doon siya sa katabing lupa, tumakbo. At nakatakas na.

Q: Tapos sir, can you give us an idea? When you said enforcers, as high as what position, engage in what kind of service?

SEN. WIN: Hindi ko muna ito idi-disclose, no? But ito yung mga enforcing agencies na nagpapatupad ng batas na may kaugnayan sa POGO. At may kaugnayan sa peace and order. I won't name them right now dahil under investigation. But when the time comes, ilalabas rin natin yan. Especially during the hearing.

Q: Can you tell us, I mean, just the position, from the lowest to the highest?

SEN. WIN: No. Actually, hindi nga yung lowest. From middle to high, yung information. Dahil yung lowest, parang pwede naman utusan ng high eh.

So, ang theory nitong mga POGO, eh dumiretso na kami sa taas. Kung anong sabihin ng mga nasa baba, kaya naman palitan ng mga nasa taas. Magagaling sila. Alam nila yung kalakaran dito sa ating bansa.

Q: At magkano daw, sir, yung money involved?

SEN. WIN: Million.

Q: Sir, paano yun? Para lang mas mapicture namin? Para ano yun? Parang... sorry, parang illegal numbers game din na merong... parang monthly allowance being given to certain...

SEN. WIN: Meron din ganun. Ang base sa mga briefing namin, may monthly allowance at may mas malaking suhol pag may raid. Yun ang balita namin.

Q: Mas malaking suhol pag may raid because?

SEN. WIN: Pag may raid. Pipigilan yung raid eh.

Q: So, mas malaking suhol.

SEN. WIN: So, para mapigilan ang raid, magsusuhol ulit sila o maglalagay ulit sila.

Q: And mas malaki rin, sir, pag naaresto at may palalabasin.

SEN. WIN: Yun, hindi pa... hindi namin... hindi na kami umabot sa ganung ka-detalye eh. Pero hindi malayo yun ah. Hindi malayo yun.

Q: Sir, how are they able to acquire yung property, yung villas? Did they use mga documents?

SEN. WIN: It's a very good question. The owner of the property is the current local chief executive. However, sinabi niya nag-divest na siya. Nag-divest na siya nung after siya naging mayor.

Q: So, sir, kaya nakapangalan pa din yung mga electricity bill?

SEN. WIN: Yun ang kanyang argument. So, bigyan ko kayo yung timeline. On paper, ang Baofu, andun si local chief executive. Nung nanalo siya, wala na yung pangalan niya doon sa Baofu land. Kakatingin ko lang yung dokumento. So, itong property na ito na-develop nung yung pangalan niya nandoon pa sa Baofu land. So, that's the modality kung paano na-acquire yung property.

Q: Yung vehicle, sir?

SEN. WIN: Yung vehicles, maraming vehicles. Isa o ilan doon ay nasa pangalan niya. But that's for further investigation pa.

Q: So, sir, meron ba siyang explanation na binenta ko rin?

SEN. WIN: Nakita ko sa isang interview niya na sinabi niya nag-buy and sell siya ng sasakyan. At nung binenta niya itong sasakyan dito sa mga POGO operators, hindi na-transfer pa yung pangalan doon sa bagong may-ari. Bigyan ko kayo ng isang halimbawa. May isang sasakyan doon. Ang brand niya yung Mercedes Maybach. Isa nun, mahina, 100 million. So, nakikita niyo yung perang umiikot. At yun, obviously, nagda-drive nung Maybach na yun, yung pinaka...isa sa mastermind. Kasi may mga mastermind. Isa sa mga mastermind.

Q: So, si Mayor, isa sa mga pangunahing papatawag sa Senate here, sir?

SEN. WIN: Ito para mabigyan siya na rin ng oportunidad. Mapaliwanag niya yung kanyang side. Alam ko nagsalita siya sa media. But importante na on record, ma-explain niya rin kung paano nagka ganon.

Q: Ayaw niyo magbanggit ng mga enforcement agencies. Pero paano natin i-reconcile na ang banggit niyo eh, mismo ang Pagcor merong opisina doon sa loob. And yet, nagtuloy-tuloy yung ganitong klase ng mga supposedly mga illegal activity.

SEN. WIN: Well, yun ang isa rin na tinanong ko kahapon sa press briefing. Ano nangyari? May PAGCOR 24-7 operation doon. Ang trabaho niya, simple lang naman, siguraduhin na walang illegal na nangyayari. Pero may nangyari pa ring illegal.

Q: Pwede pagdudahan din, sir.

SEN. WIN: Ako, speechless rin ako doon.

INFLUX OF CHINESE STUDENTS IN CAGAYAN

Q: On influx of Chinese students in Cagayan

SEN. WIN: Ang aking pananaw dyan, yung alleged 2 million na ibinibigay para makakuha ng diploma, dapat maimbestigahan yan. Unang-una, marami tayong mga kababayan, including ourselves, na nagsunog ng kilay ng apat na taon para makakuha ng diploma. Marami tayong mga estudyante ngayon, naghihirap para makuha ng diploma. Hindi porket may 2 million ka, makakakuha ka na ng diploma. So gusto kong maimbestigahan yan, kung talagang totoo o hindi yung ganyan na allegation. Pero makakasira yan sa reputasyon ng ating mga colleges, lalo na yung mga public colleges natin. Yun ang aking iniingatan, yung reputasyon ng ating mga tertiary education institutions. Dahil maganda yung reputation ng ating tertiary education institutions. Maraming mga iba-ibang nationalities pumupunta dito na mag-aral dahil, unang-una, natututo sila mag-English. Pangalawa, alam nila maganda yung quality ng ating tertiary education institutions. Pero kung may mga ganitong allegations, dapat tingnan nang mabuti.

Q: And willing po ba na mag-testify yung nagsagawa ng ganong allegation?

SEN. WIN: Well, hindi pa namin nakakausap, but yung mga schools willing. Nakakausap ko yung mga ibang mga schools at willing sila, in fact, nag-issue sila ng very strong statement against that allegation. So maganda rin na mapag-usapan mabuti yan at on record, maihayag nila yung kanilang nalalaman para mawala yung ganyang hindi magandang mga balita.

Q: Oo nga sir, kasi yung governor ng Cagayan, sabi niya, he is ready to resign if the alleged influx of Chinese students in his province is proven to be a national security threat.

SEN. WIN: Correct. Although natanggal na yata siya. There's a Comelec resolution, I think kanina lang o kahapon lang yan. Because of another issue.

Q: And then, itong si Teresita Ang-see naman, parang sabi niya, Sinophobia and racism daw yung mga comments regarding dun sa influx ng Chinese students, parang minasama niya yung mga ganong negative.

SEN. WIN: Ako, let's be fair, nasabi ko nga, marami sa mga ibang bansa ang tingin sa ating mga colleges and universities, napakaganda ang quality. Eh totoo naman. Marami tayong mga private universities na magagaling. Isa na dyan, for example, sa Valenzuela, ay Fatima University. Kilala sila sa nursing and medical school nila. At maraming mga developing countries dito nag-aaral. Pakistani, Chinese, Indians, even Taiwanese dati may mga nakakasulubong kami sa Valenzuela. So, hindi natin pwedeng i-generalize na dahil pumupunta tong mga ibang nationalities sa atin, eh kaagad may masamang nangyayari. Ang masama sa akin ay yung pagbibigay ng 2 million para makakuha ng diploma.

Pero yung mag-aaral ka dito, para sa atin, malaking contribution yan sa ekonomiya. Tawag ko nga dyan, education tourism. Dahil pagpunta nila dito, magbabayad sila tuition fee, kukuha sila ng dormitory, kakain sila dito, pupunta sa mall. May mga gumagastos sila at may mga kabutihan na maibibigay sa atin. So, dapat mag-ingat tayo na mag-pinpoint ng isang nationality na makakasira sa ating national security. Mag-ingat tayo dyan dahil makakasira din yan sa ating mga higher education institutions.

Q: So, sir, anong committee ang appropriate to handle?

SEN. WIN: Higher education.

Q: So, Senator Chiz?

SEN. WIN: Senator Chiz Escudero.

BLENDED LEARNING

Q: So, related lang sa education. Since chairman kayo ng basic ed committee, tama ba, sir, or agreeable ba kayo dun sa suggestion na gawin na talagang nationwide na balik tayo dun sa COVID time na online na lang muna lahat because of the El Nino?

SEN. WIN: May pros and cons yan. Marami akong kausap ng magulang na hindi sila masyadong sangayon sa online or blended learning dahil sabi nila na yung bata hindi natututo at pangalawa, yung mga magulang lang na sumasagot ng mga textbooks nila or workbooks nila. So, preferred pa rin ang magulang natin mag face-to-face. Pero alam ko, napakainit ng panahon ngayon. Marami nag-suspend ng mga klase. In fact, dito sa Metro Manila, ang dami nag-suspend. So, ang nakikita ko dyan, to immediately, dahil yung pag-transition natin, yung four years to five years eh, pag-aralan kung pwede pang iksian. Kung kayang gawin one year or two years para makabalik na tayo sa dating calendar natin. Yung dating calendar natin, yun ang bagay sa atin dahil sanay na tayo doon at hindi pumapasok yung bata during summer. At nakikita natin, ako nakikita ko dito at sabi rin ng maraming experts, baka itong ganitong napaka-init na summer, maging new normal na sa bansa natin. So, ang ibig sabihin, April, May, papalo na ng mga between 35, 40, 45. So, talagang mahirapan yung bata pumasok at mag-aral. Lalo na almost 99% ng public schools natin eh walang aircon. So, nakikita ko dyan, mag-slow transition tayo.

Pero ngayon, nandito tayo, yung mga areas na napaka-init, wala tayong choice kung hindi mag-blended learning muna o yung tinatawag nating distance learning or online learning. Ibig sabihin, sa bahay na muna. So, ang principals natin, dapat alisto sila. Yung LGUs natin, dapat alisto sila. Kung mainit siya kanilang lugar, huwag nang pipilitin na pumasok pa yung bata.

BAN OF CELLPHONES IN SCHOOLS

Q: And then last, ano sir, this is for another story lang. Andun kasi, kausap namin kanina si Dr. Virgilio Almario and sabi nga niya, hanggang ngayon, andun yung difficulty to encourage children. Yung Filipinos in general na lang to go back to books and to read. As the chairman of the committee, ano yung pwedeng gawin ng senado or ng committee niyo para maibalik natin? Or maibalik ulit natin yung interest sa pagbabasa, lalo na ng mga bata?

SEN. WIN: May magandang observation yan. Meron akong dalawang...isa balak gawin at isa gagawin. Ito, simple lang ito we're declaring the month of November as the National Reading Month para ang bata ay mahikayat magbasa at bumili ng libro. At lahat ng mga may kinalaman na mga ahensya, mga institusyon at organisasyon, tumulong sa paghihikayat na magbasa ang bata. At in addition to that, yung mga bookstores, hinikayat rin natin magbigay ng discount. Kasi kailangan bumili ng libro. That's number one. Number two, pinag-aaralan ko yung posibilidad na i-ban ang cellphones sa loob ng classroom sa mga bata. Dahil, isa rin sa mga observation, hindi lang dito sa atin, sa ibang bansa, na yung marami sa ating mga bata talagang nalululong na sa paggamit ng cellphone. Even sa loob ng classroom. Dapat nagbabasa sila, pero nanonood ng YouTube. Nanonood ng TikTok. So, pinag-aaralan ko ngayon na i-ban na yung paggamit, sa mga bata lang, paggamit ng cellphone sa loob ng classroom at sa loob ng school hours -- Pwede lang yan. Ilalabas lang nila kung uwian na. Pero during time of school hours, i-ban na yun dahil nauubos talaga yung oras nila sa katitingin ng cellphone. Lalo na ngayon, ang social media very accessible.

DECLARATION OF STATE OF CALAMITY

Q: Sir, sabi ng task force El Niño, 103 na yung cities and provinces na nag-declare ng state of calamity dahil si El Niño na mukhang kailangan naman talaga. Pero sir, who's checking kung reasonable yung declaration ng state of calamity? Kasi sir, di ba pag meron declaration ng state of calamity, merong you do away with the bidding and baka maabuso?

SEN. WIN: Karamihan, halos lahat nung nag-declare, nung tinitignan ko yung list, ay agriculture LGUs. So karamihan nito ay agriculture-based LGUs. Ibig sabihin, natuyo yung palay, walang tubig, yung mga farmers ay walang pananim. At kailangan nila ngayon gamitin yung kanilang calamity fund para makatulong. At dapat ma-i-check yan mabuti ng Department of Agriculture.

Dito papasok ang Department of Agriculture to validate kung talagang affected sila ng El Niño in terms of agriculture. At ako naniniwalang affected. In fact, kausap ko yung ibang mga governors. Talagang grabe yung agriculture-based. Grabe dahil nga walang tubig. Tuyong-tuyo yung kanilang ilog. Tuyong-tuyo ang kanilang supply ng tubig. At hindi sila maka-tanim ng mga pananim sa kanilang lugar. So as a practice of check and balance, ang Department of Agriculture dapat i-validate yan.

Q: So anong role ng DILG?

SEN. WIN: Kasama rin ang DILG. But ang technical aspect will be Department of Agriculture dahil sila talagang makakaalam. Ang DILG is more supervision over the local government unit.

Q: So sir, kailangan alert or anong tawag doon? Bantayan kasi nga, binanggit nyo, yung Calamity Fund kasi ang habol doon.

SEN. WIN: Yes, so malalaki ang Calamity Fund. At ang Calamity Fund, tama ka, walang bidding. Very flexible yan. But ako naniniwala naman sa mga kausap kong LGU na may valid reason yung kanilang pagdeklara ng state of calamity. But nevertheless, dapat i-validate ang Department of Agriculture.